Derdevil ili O ponovnom rođenju devete umetnosti i stripskih junaka

U eri superherojskih filmova i serija, mnogi stripovi, na kojima su bazirani, proživljavaju novu mladost. Pored aktuelnih izdanja, mesečnih sveski, reprinti klasičnih ostvarenja iz godine u godinu postaju sve važniji. Jedna takva priča je “Derdevil: Ponovo rođen”, koju je u nas objavila Čarobna knjiga, kao deo edicije The Best of Marvel. Treća sezona TV serije “Derdevil”, najavljena za ovu godinu, biće adaptacija baš ove priče.

Kratka istorija evolucije superherojskog stripa

Izdavačka kuća Marvel je, tokom maltene osam decenija svog postojanja, proizvela na stotine priča o junacima koji su osmišljeni pod njenim krovom. Fantastična Četvorka, Osvetnici, Spajdermen, Srebrni Letač, Derdevil su samo neki od njih. Premda su glavna kreativna sila bili crtači, poput Džeka “Kralja” Kirbija i Stiva Ditka, zasluge za prodor superheroja se mahom pripisuju Stenu Liju, čoveku koji je vremenom postao maskota Marvela. Ipak, dok Li ostaje upamćen po kitnjastim scenarijima i vrcavim dijalozima, ali i sposobnosti da priči adekvatno odredi dužinu, odnosno, preseče je pre nego što postane predugačka, Kirbi, taj čovek-mašta, ostaje nenadmašan po broju glavnih i sporednih junaka koje je osmislio, nacrtao i oživeo na papiru. Njima je Li, sa svoje strane, podario onu krhkiju, ljudsku stranu, posebno na primeru “Spajdermena” (sa sustvaraocem ovog junaka, Ditkom), gde pratimo (dvostruki) život srednjoškolca, kasnije i studenta, Pitera Parkera i njegovog kostimiranog alter-ega.

Smrt Gven Stejsi, koja je dobila svoje mesto u filmu “Čudesni Spajdermen 2” (crtež: Gil Kejn)

Premda su kirbijevsko-lijevski temelji Marvelovog univerzuma postavljeni još 60-ih prošlog veka, bez njih ne bi bilo današnjih, sveprisutnih filmskih i TV adaptacija. Međutim, s godinama su priče počele da liče jedna na drugu; repetitivnost je uzela maha, pa je dah svežine bio neophodan. Dugo je na snazi bio zloglasni Zakon o stripu (The Comics Code). Isti je je ograničavao autorsku slobodu u pogledu eksplicitnih tema, jer one nisu smele da se nađu u pričama. Zbog toga priče iz Srebrnog doba, ere ekspanzije superherojskog stripa (60-e i rane 70-e; za Zlatno se uzima predratni period, u kom je nastao) karakteriše dobrana doza naivnosti. Pored drugih, sâm Sten Li se tome suprotstavljao, uvodeći 70-ih u priče elemente koji su prkosili Zakonu o stripu. Još jednom je “Spajdermen” poslužio kao prostor za inovacije, kada se Piter Parker suočio s narko-dilerima i kada je otpočela zavisnost Harija Ozborna (sina Zelenog Goblina). To je, premda indirektno, bio uvod u kultnu priču Džerija Konveja, “Noć kad je umrla Gven Stejsi” (Čarobna knjiga, 2016.), prva Piterova ljubav. Bila je to smrt koja je narušila koncept večite mladosti i večnog života strip-junaka. Scenaristi se, dakle, okreću mračnijim, kao i društveno angažovanim temama, u periodu zvanom Bronzano doba (kasne 70-e i prva polovina 80-ih).

Čuveni Frenk Miler (Frank Miller) je u Marvelu početkom osamdesetih modernizovao do tada manje bitan serijal, “Derdevila” (“Daredevil”; “Derdevil” #158-191). Sličan proces se dešavao i u konkurentskom DC-ju, gde je Alan Mur udahnuo život posrnulom “Stvorenju iz močvare”. Njih dvojica su pokrenula kreativni talas koji je iznedrio neke od najboljih grafičkih romana u istoriji i stoje iza naslova koji su promenili sve. To su Murovi “Nadzirači” (“Watchmen”; crtač Dejv Gibons) i Milerov “Povratak Mračnog viteza” (“The Dark Knight Returns”). Tim delima su obogatili živote superheroja moralnim dilemama kakve muče obične smrtnike i humanizovali ih, dok su istovremeno malog čoveka uzdigli na herojski pijedestal. Na taj način su relativizovali korene popularnosti superherojskog žanra, jer životi Brusa Vejna/Betmena, Pitera Parkera/Spajdermena, kao i svih drugih junaka, postaju realniji. Drugim rečima, njihovi civilni identiteti postaju povezaniji sa onima pod maskom i superherojski strip “sazreva” do kraja, ušavši u period koji zovemo Moderno doba.

Čarli Koks kao Derdevil u istoimenoj TV seriji

 “Derdevil: Ponovo rođen” i okolnosti koje mu prethode

Metju Merdok, alijas Derdevil, je slepi advokat i superheroj. Odrastao je u siromašnom delu Njujorka, Đavoljoj kuhinji (Hell`s Kitchen), sa ocem bokserom. Očeva najveća želja je bila da sin ne krene njegovim stopama, pa je mali Met bio odličan učenik. Jednom prilkom je spasao slepog starca od udarca kamiona, koji je prevozio radioaktivni otpad, ali je u dodiru sa istim i sâm izgubio vid. Međutim, preostala čula su mu postala nadljudski izoštrena, a razvio je i posebno radarsko čulo, zahvaljujući kome se nesmetano kreće. Završio je pravni fakultet, gde je stekao najboljeg prijatelja i poslovnog partnera, Fogija Nelsona. A nakon što mu je otac nastradao od ruku mafijaša, zakleo se da će se posvetiti borbi protiv kriminala. Posle spomenutog Milerovog angažmana – tokom koga je isprva bio samo crtač, pa kompletan autor, a onda samo scenarista – je pisanje preuzeo Denis O’Nil. Upravo je ovaj autor jedan od najzaslužnijih za mračniji – i realniji! – tok, koji su superherojske priče poprimile 70-ih, kada je pisao za DC. Međutim, on ni izbliza nije mogao da parira Milerovoj erudiciji i gotovo književnom pristupu pisanju stripova, iako se, s crtačkog aspekta, u O’Nilovo vreme dogodila promena bez koje ne bi bilo ni priče “Derdevil: Ponovo rođen” (“Daredevil: Born Again”; “PR” u nastavku teksta, Čarobna knjiga, 2016.).

Crtež je poveren tada još uvek neafirmisanom Dejvidu Macukeliju (David Mazzucchelli). Macukeli je isprva pratio senzibilitet i atmosferu kakve je uspostavio Miler, a nastavio Klaus Dženson, ali je vrlo brzo po kvalitetu i inovativnosti nadmašio obojicu. U njegovom suptilnom grafičkom izrazu nema suvišnih detalja, niti prenaglašene distorzije stvarnosti. Uspeo je da ublaži eksplozivnu stripsku kinetiku, karakterističnu za dva najuticajnija Marvelova crtača, spomenutog Kirbija i Džona Busemu, koju je američki kritičar Met Seneka nazvao “baletski bes”. I ovde nije reč samo o panelima i tablama koje obiluju akcijom, već i onima koje “zamrzavaju” trenutak. (Na taj način “produžuju” njegovo trajanje, navodeći čitaoca da zadrži pogled na njima.)

“Derdevil” #220 (crtež: Dejvid Macukeli)

Dakle, “Derdevil” je najpre bio Milerov, da bi postao Macukelijev – jer je on svojim crtežom potpuno zasenio O’Nilove scenarije – a onda je postao Milerov i Macukelijev. Koliko je ta saradnja bila iskrena i prijateljska, govori i činjenica da u “PR” nisu razdvojeni kao autori, na scenaristu i crtača, već im, na početku svakog broja, imena stoje ravnopravno, iako je Miler već uveliko bio zvezda. Kasnije su za DC zajedno radili na onome što je postalo definitivna priča o Betmenovom poreklu i počecima, “Betmen: Godina prva” (Feniks pres, 2012.). Macukelijev izraz tu poprima još diskretnije i prefinjenije obrise, što će vremenom dovesti do njegovog napuštanja mainstreamstripa i okretanja nezavisnom stvaralaštvu. Najpoznatiji je po stripskoj adaptaciji “Grada od stakla” (Komiko, 2014.), dela “Njujorške trilogije” Pola Ostera, te svom remek-delu, “Asterios Polip”.

“Derdevil: Ponovo rođen”, simbolika i uticaj

Na početku “PR” zatičemo Meta Merdoka prilično nezainteresovanog i indisponiranog. Ono što se nigde direktno ne spominje u ovoj priči, jeste, u najkraćem, činjenica da on sebe krivi za smrt bivše devojke, Heder Glen. Metov život počinje da se raspada; u stvari, neko kao da mu otima deo po deo života i razdvaja ga od svega što mu znači: posla, primanja, prijatelja, devojke, a na kraju i stana, te postaje beskućnik. Samo jedna osoba je u stanju da tako sistematski pristupi uništenju Metovog/Derdevilovog života, a to je njegov arhineprijatelj, nekrunisani kralj njujorškog podzemlja, Vilson Fisk, alijas Kingpin. Takav početak kraja je nastupio nakon što je bivša Metova devojka – još jedna, a ima ih nekoliko ključnih za ovaj serijal, što nas ujedno vraća na važnost smrti Gven Stejsi – a to je Karen Pejdž, koja je postala porno glumica i heroinski zavisnik, odala njegov identitet, što je došlo do Kingpina. “Ponovo rođen” tako postaje priča o padu, usponu i novom rođenju, čiji temelji zadiru u srž hrišćanstva. Priča o gubitku vere i povratku veri. Naime, sama Derdevilova snaga potiče iz njegove najveće slabosti: on je, podsetimo se, slep, a Frenk Miler je ovde tom motivu prišao sa svih strana. Zapravo, tokom čitave istorije “Derdevila”, ovo je najvažniji detalj, jer je kroz katoličanstvo ovog junaka Miler pomirio advokata i osvetnika u kostimu đavola, o čemu je rekao:

“Pomislio sam kako Derdevil mora biti katolik, jer bi jedino katolik istovremeno mogao da bude advokat i osvetnik.”

Sestra Megi, još jedan lik iz stripa, koji će se naći u seriji

Met je, posle događaja iz “Ponovo rođenog”, naučio da vodi skroman život, ali i da oprašta… A to je slučaj i s pratećim junacima ovog stripa, od kojih svaki ima svoju priču. Miler te briljantne, minimalističke niti na kraju spaja u veću priču, o tome kako, pored ostalog, niko ne samo da ne može, nego ne mora – sâm. Takvo spajanje niza, naizgled nepovezanih narativnih niti, verovatno ne bi bilo moguće da pozornica na kojoj se sve to odvija nije Njujork kroz prizmu Frenka Milera. Veličanstveni Njujork u svetu stripa niko nije opisivao poput njega, što je Macukeli minuciozno i gotovo opipljivo realizovao kroz crtež. Njih dvojica imaginarni superherojski megalopolis predstavljaju s više ljubavi nego jedan Vil Ajzner, koji je za Njujork u stripu ono što je Vudi Alen za Njujork na filmu. Miler, u ostalom, ne krije svoju fascinaciju gradovima i kaže da su (vezano za crtež) “savršeno sredstvo za nesputanu igru perspektivom”, kao i to da su (vezano za scenario) “krcati ljudima”, pa se “iza svakog prozora krije priča”. Još, kao što se Derdevil-junak, i pored pojačanih čula i svog “radara”, oslanja na pomoć drugih likova u priči, to je slučaj i sa “Derdevilom” kao serijalom. CameoOsvetnika na kraju, odnosno čoveka koji na svojim plećima nosi čitav ovaj stripski univerzum, Kapetana Amerike, Čuvara Sna, daje priči epsku notu.

Pogled na Njujork iz Kingpinove kancelarije

Konačno, sve biva zaokruženo nezaboravnom splashtablom, inspirisanom omotom albuma “Freewheelin’ Bob Dylan” iz 1963. godine (jasno čijeg). Reč je o albumu višestruko značajnom za karijeru sâmog Dilana, njegovom drugom, ali i za popularnu kulturu. Pored vizuelne, prisutne su i druge sličnosti. Kao što je za nastanak legendarnih pesama, poput “Blowin` in the Wind” ili “Hard Rain`s A-Gonna Fall”, zaslužan uticaj tadašnje Dilanove devojke, Suzi Rotolo, ni “Ponovo rođenog” ne bi bilo, da Miler nije zasnovao priču na Metovim odnosima s devojkama. To je očigledno ako uporedimo omot albuma, na kome su Dilan i Rotolova, s poslednjom tablom “PR”, na kojoj su Met i Karen.

Dilan je muziku promenio spajajući ulogu pesnika/kompozitora sa ulogom pevača, dok je Miler ulogu scenariste realizovao poput pisca i pripovedača. Širok raspon tema, koje je Dilan obradio na “Freewheelin`”-u korespondira s temama kojima se Miler bavio u “PR”, krećući se od društvene kritike, preko nacionalne bezbednosti, do neuobičajenih, pa i neočekivanih ljubavi. Uticaj koji je na druge imao Dilan je nemerljiv; recimo, on je bio taj koji je “Freewheelin`”-om zapalio Bitlse. Pesme je napisao u veoma kratkom roku, dok je Miler te iste 1986. godine, uz “Derdevil: Ponovo rođen”, napisao (ali i nacrtao, takođe) i svoje najpoznatije delo, “Povratak Mračnog Viteza”. (Godinama kasnije je čitava plejada scenarista – Kevin Smit/Brajan Majkl Bendis/Ed Brubejker/Endi Digl – pokušavala da dekonstruiše i rekonstruiše događaje iz “PR”…) Stripski kreativni vrhunac, koji je teško uporediti s bilo kojim drugim.

Deveta umetnost je osamdesetih proživljavala novu mladost zbog autorske inovativnosti, a danas se brojnim stripovima vraćamo da bismo uvideli šta je prethodilo sve popularnijim filmovima i serijama. Promena medija nije uvek zahvalan zadatak, ali često daje uzbudljive rezultate. U TV seriji Meta Merdoka/Derdevila igra Čarli Koks. Autori su se dobrano oslonili na najpoznatije motive i likove iz stripa, iza kojih mahom stoji – Frenk Miler. No, nije reč o dešavanjima iz “PR”, već o onima iz prvog, dužeg Milerovog angažmana na stripu, tokom kojeg je osmislio Elektru, Metovu prvu ljubav i plaćenog ubicu, zatim Stika, Metovog mentora i učitelja, te mističnu organizaciju zvanu Ruka. Kao što Marvel ima običaj da spoji više pojedinačnih strip-junaka u jedan zajednički pripovedački luk, to je slučaj i s filmovima – aktuelan je “Osvetnici: Rat beskraja” – ali i serijama. Naime, pored “Derdevila”, tu su “Džesika Džouns”, “Luk Kejdž” i “Gvozdena pesnica”, a glavni junaci tih serija su se naknadno pojavili u zajedničkom, crossoverostvarenju, “Branioci” (“The Defenders”)… Ostaje nam da sačekamo treću sezonu “Derdevila”.