Top lista: najbolji Oskarovci

Podsećamo se kultnih dobitnika nagrade za najbolji film. Neke ste gledali, a neki su ekstravagance iz filmske istorije koje ne biste smeli propustiti.

Dok budete (ili ne pošto je izuzetno kasno) čupali kosu čekajući da vidite ko je dobio Oskara u noći nedelje na ponedeljak sigurno ćete razmišljati o istoriji ove, definitivno, najznačanije i medijski najprisutnije filmske nagrade. Ove godine Oskar će biti dodeljen po 90. put u Dolbi (nekada Kodak) teatru i to je najstarija dodela neke nagrade medijski pokrivena živim prenosom. Svi znamo da je dodela glamurozni događaj gde se mešaju moda, šou biznis, stil, kinematografski i medijski prestiž, ali Oskar je i mesto dešavanja revolucionarnih stvari u istoriografiji filma. Kada apstrahujemo glupave momente kao što je pobednički selfi Elen Dedženeris iz 2014. škljocnut od strane Bredli Kupera, a koji najbolje simbolizuje gde se Oskar trenutno nalazi, filmovi koji su osvojili (šatro) zlatni kipić za najbolji film menjali su filmsku umetnost na revolucionarana način. Da li je to bilo sadržinski, vizuelno, scenaristički ili društveno, Oskar za najbolji film i dalje ima težinu. U to ime, u predvečerje ovogodišnjih nagrada, izdvajamo 10 dobitnika koji su upravo to – najbolji u kinematografskoj istoriji!

KAZABLANKA (1943.)

Film Majkla Kurtiza o ljubavi Rika Blejna (Hemfri Bogard) i Ilse Lund (Ingrid Bergman) u ratnom ludilu egzotičnog Maroka je osnov melodrame. Ratna dešavanja i upliv u narativ su toliko istiniti i realni da, mada je ovaj element oblično bio u zapećku, „Kazablanka“ predstavlja in medias res filmsko svedočanstvo o ratu koji se dešava tokom snimanja filma, a snimanje traje dok američke trupe oslobađaju Musolinijevu Italiju i spremaju se za ključnu bitku Zapadnog fronta – invaziju na Normandiju. Bogard i Bergmanovu su ušli u filmsku antologiju svojim napoznatijim i najboljim ulogama koje su, maltene skoro, sami napravili na setu filma. Naime, scenario Filip G i Džulijusa J Epstajna bio je, navodno, toliko neuverljiv i loš da su zvezde, koje nisu uopšte razgovarale van snimajućih scena iako njihova filmska harizma pleni poput pravih ljubavnika, napravile pakt kako bi izmenili dijalog i on postao prirodniji. Paradoksalno, Epstajni su dobili Oskara za najbolji scenario, a Kurtiz, genijalan reditelj koji je tokom ’30-ih i ’40-ih izdominirao svakim mogućim žanrom, dokazuje kako se režijom može popraviti apsolutno sve. Prva zabeležana kinematografska kombinacija ratnog filma i melodrama nastala u toku samog rata.

SVI KRALJEVI LJUDI (1949.)

Remek-delo noir podžanra krimi filma u režiji i po scenariju Roberta Rosena predstavljaju sve ono što volite u Netfliksovom skoro penzionisanom hitu „Kuća karata“. Bespoštedni sukob hrabrog istraživačkog novinara Džona Ajrlanda (Džek Burden) i korumpiranog, populističkog političara Broderika Kraforda (Vili Stark) može se primeniti na svako društvno, posebno tranzicijska poput našeg, te će vam se narativ ovog filma učiniti veoma sličnim većini domaćih priča sa stranica nezavisne štampe ili društvenih mreža. „Svi kraljevi ljudi“ (originalna verzija, a ne rimejk Stivena Zejlijena iz 2006.) nije poznat fil,a no njegova hrabrost, tema korupcije pokrenuta u vreme novih ekonomskih nedaća nakon pobede u Drugom svetskom ratu i direktne Rosenove vezanosti za komunističke i socijalističke ideje, fenomelna dokumentaristička režija u stilu italijanskog neo realizma i još bolji scenario nastao po istoimenom Pulicerovom laureatu Roberta Pen Vorena, vas obavezuju na gledanje ako nista do sada. Jedno od remek-dela filmske umetnosti. Rosen je bio jedna od prvih žrtva makartnijevske Komisije za antiameričke aktivnosti ispred koje je, ipak, morao svedočiti o svom članstvu u Komunističkoj partiji 1953. da bi sačuvao karijeru. Na žalost, od toga se nikada nije kreativno i autorski oporavio, ali „Svi kraljevi ljudi“ ostaju kao manje poznat, ali značajan deo filmske istorije.

APARTMAN (1960.)

Da lista ne uleti samo u teške socijalne i žanrovske tokove jedna od najboljih ikada snimljenih komedija u režiji Bilija Vajldera prati smušenog kompanijskog službenika (Džek Lemon) koji pomisli da će napradovati u „mad man“ liberal kapitalističkom svetu tako što  svoj stan ustupa top menadžerima za švalerske akcije dok on ostaje prekovremeno na poslu. Kada direktnom nadređenom zaduženom za njegovo unapređenje Šeldrejku (Fred MekMarej) mora prepustiti stan za njegove krivolovačke akcije shvata da je šefova ljubavnica hostesa iz lifta njegove zgrade (Širli MekLejn) koju simpatiše već duže vreme. „Skrubol“ komedija sreće komediju zabune u ovom briljantnom žanrovskom delu koje, i posle 58 godina, izgleda inventivnije, bolje i duhovitije od većine savremenih komedija.

PONOĆNI KAUBOJ (1969.)

U godini koja predstavlja dolazak tada mladih reditelja „novog Holivuda“ i apsolutno revolucionarnu politizaciju filmske ponude jer su nominovani za najbolji film bili i „Z“ Koste Gavrasa, a „Konje ubijaju, zar ne?“ Sindi Polaka dobio nominacije u svim glavnim kategorijama (osim najboljeg filma), pobednik biva „Ponoćni kauboj“ Džona Šlezindžera i scenariste Valdo Salta. Ovaj film je prvi film sa LGBT tematikom koji je dobio veliku nagradu i prvi film koji se veristički bavi socijalnim problemima beskućnika i seks radnika u Njujorku. Takođe, ovo je veliki povratak scenariste Salta, najvećeg gubitnika makartijevskog progona, takođe dobitnilka Oskara za scenario. Salt nikada nije cinkario i godinama nije smeo koristiti svoje pravo ime u poslu radeći na niskobudžetnim serijama. Biseksualni Seljos iz Teksasa Džo (Džon Vojt) dolazi u Njujork zaslepljen „svetlima velikog grada“ kao što peva Šaban Šaulić i počinje da radi kao žigolo. Pošto je naivan posao ne ide kako je zamislio dok ne upozna Ratsa (Dastin Hofman), simpatičnu propalicu i mutikašu koji mu postaje parodijski makro. Duo luta ulicama Njujorka, na ivici beskućništva, pokušavajući da prežive. Revolcionarni narativ i Šlezindžerova škola britanskog dokumetarizma zasnovana na socijalnim temama, škola na kojoj su nastali i Lindzi Anderson i Ken Louč, predstavlja vrhunac socijalnih promena i nemira u Americi ’60-ih. Takođe, rediteljski postupak i filmski jezik „Ponoćnog kauboja“ otvara vrata „novom Holivudu“. Puno razloga da ponovo pogledate ovaj film.

FRANCUSKA VEZA (1971.)

Sedamdesete su najbolje godine za Oskare. Svake godine imate, kao najbolji film, po jedno remek-delo, naslove uvrštene u sve filmske enciklopedije. Teško je bilo izabrati dva najbolja naslova iz ovog perioda, ali jedan menja, prvenstveno rediteljsku i fotografsku, percepciju filma. „Francuska veza“ Vilijama Fridkina prati „Popaja“ Dojla (Džin Hekmen) i njegovog supranika, francuskog dilera droge Alena Šarnijea (Fernado Rej) u surovom i bespoštednom ratu na njujorškim ulicam. Dojla prati i njegov partner Ruso (Roj Šaider) i ovaj duo je napisan po uzoru na prave, legendarne njujorške policajce Edi Egana i Sonija Grosa tako da se većina njihovih, revolucionarnih, tehnika u lovu na dilere kao što je maskiranje u Deda Mraza i čuvena scena potere na početku filma. Fridkin i direktor fotografije Oven Rojzman upotrebili su „kameru iz ruke“ na do tada neviđen način, a scene potere su postale osnov na kome je, do dana današnjeg, zasnovan svaki akcioni film. Raspored planova, rediteljski postupak i filmski jezik „Francuske veze“ pobedio je te ’71. još jedno remek-delo „Paklenu pomorandžu“ Stenlija Kubrika i odličan generacijski film i svojevrsni rastanak s buntovnim ’60-im, „Poslednju bioskopsku predstavu“ Pitera Bogdanoviča. Obavezno reprizajte ovaj film ako ga niste skoro pogledali.

ENI HOL (1977.)

Umesto Kuma na ovom mestu su se slobodno mogli naći i Kum 1 i Kum 2 (najbolji filmovi ’72. i ’74.)  „Let iznad kukavičijeg gnezda“ (najbolji film 1975.), Roki (’76.), Lovac na jelene (’78.) ili Kramer protiv Kramera (’79.) pošto, kao što je rečeno na prethodnom mestu, sedma dekada prošlog veka predstavlja riznicu najboljih američkih kinematografiskih ostvarenja. Ipak, ovo mesto će biti debelo privatizovano pošto se na njemu nalazi jedan od omiljenih filmova pisca ovog teksta, filozofsko-melodramsku komediju Vudi Alena „Eni hol“. Ljubav između neurotičnog komičara Alvija (Vudi Alen) i prelepe klupske pevačice u pokušaju Eni Hol (Dajen Kiton) ruši tzv. „četvrti zid“ u naraciji reverzibilnom, flešbekovskom dramaturgijom, i priča divno, emotivnu i do zla boga intelektualistički zabavnu priču o muško-ženskim odnosima i neuspešnim ljubavima. Jedan od najboljih filmova Vudi Alena predstavlja osnov njegovog rediteljskog postupka sopstveničke samoterapije. Ipak, za razliku od drugih kojima terapija ako i pomaže pravi očajne filmove Alen, u „Eni Hol“ pravi narativno sjajno delo, dijaloški film koji ne samo da ruši stereotipe o suvoparnim, intelektualističkim temama već rušenjem „četvrtog zida“ i izjedanačavanjem pozicije naratora, reditelja i glavnog dramskog protagoniste ruši do tada poznate dramaturške postulate. Film koji se, jednostavno, mora pogledati.

 POSLEDNJI KINESKI CAR (1987.)

Iako i ’80-e imaju dva fenomenalna pobednika („Vod“ 1986. i „Kišnog čoveka“ 1988.) čije mesto jeste na listi biramo naslov koji nije toliko poznat.  Ep Bernarda Bertolučija o Pu Jiu, poslednjem kineskom caru, predstavlja dosta romantizovanu, ali vizuelno fantastičnu biografiju o slomu jedne od najstarijih svetskih imperija i njenoj personifikaciji, Pu Jiu (Džon Lon). Narativ prati cara od detinjstva, života u Zabranjenom gradu, mladosti, prvog svrgavanja sa prestola, carevanja nad japanskom tvorevinom, Mandžurijom, prevaspitavanja pod komunističkim kineskim režimom i pokušaja skromnog života kao baštovana. Film ne prikazuje toliko kritički Pu Jievu ličnost koja se, kao kameleon, priklanjala svakom režimu i ulagivala se pokušavajući da spase sopstvenu glavu, ali „Poslednji kineski car“, kao jedan od 9 evropskih produkcija koje su dobile Oskara za najbolji film, uspostavlja filmski jezik grandioznih vizuelnih simbola pakujući ih u epsku istorijsku kolonijalnu i postkolonijalnu priču. Ovaj film, takođe, nije toliko poznat širem gledalištu (sem tvrdokornih filmskih ljubitelja) te predstavlja pravu poslasticu.

NEOPROŠTENO (1992.)

Kao da su članovi Američke filmske akadamije shvatili da je vestern, kao autohtoni američki žanr, potpuno zapostavljen u nagradama za najbolji film te dva vesterna postaju laureati najvažnijeg Oskara – „Ples sa vukovima“ 1990. i Klint Istvudov neo vestern „Neoprošteno“ 1992. Ovaj film predstavlja jedan od najboljih vesterna i filmova o nasilju ikada. Priča o penzionisanom ubici Maniju (Istvud) koji odlazi u poslednje klanje sa svojim partnerom Loganom (Morgan Frimen) uveren da će time okajati prethodnu karijeru surovog ubice jer time sveti iskasapljenu prostitutku zbog čijeg ubistva su njene kolegnice razglasile ucenu na glavu ubice jeste priča o baštinjenju nasilja na Divljem zapadu, nasilja na kome je Amerika sazdana i nasilja koje je i dan danas opterećuje. Antivestern Klinta Istvuda zaslužuje još jedno gledanje, ako ne i više njih, zbog fenomenalne glumačke ekipe i izuzetne filmske simbolike.

ŠINDLEROVA LISTA (1993.)

„Šidlerova lista“ nije samo najkompletniji film Stivena Spilberga niti najbolji i najdetaljniji film o Holokaustu. Ovo je jedan od najboljih filmova o užasima civilnih žrtava u Drugom svetskom ratu. Sem što dobitnik ovog Oskara producent sa prostora bivše Jugoslavije (Branko Lusting) „Šindlerova lista“ prikazuje doslednu borbu pojedinca protiv monstruoznog režima, borbu koja je unapred osuđena na propast, ali snaga čovečnosti u Oskaru Šindleru, antijunaku, mu nikako ne dozvoljava da pristane na ono što ga okružuje.  Film je i intimistička i opšte simbolička priča  i Spilberg neverovatno kombinuje obe, gotovo podjednako, kako bi pripovedao ne samo o najvećem zločinu u 20.veku već i o ljudskoj prirodi. Remek-delo u svakom smislu.

NEMA ZEMLJE ZA STARCE (2007.)

Još jedno remek delo o nasilju, adaptacija romana Kormaka Makartija, jednog od najznačajnijih savremenih američkih pisaca predstavlja i magunum opus  rada braće Koen. Fenomenalno, jezivo, aktuelno i vizuelno nadmoćno kinematografsko delo o svetu kriminala, droge i meksičko-američkih odnosa u malom gradu blizu reke Rio Grande. Opet u narativnoj formi savremenog vesterna braća Koen koriste svoje rediteljske veštine i postupak kako bi opisali besmisao nasilja koje, opet, baštini američku istoriju. „Nema zemlje za starce“ je verovatno poslednji dobitnik Oskara za najbolji film koji je značio nešto veliko. Bilo je i dobrih filmova u poslednjoj dekadi, ali ni jedan osim ovoga nije imao kako vizuelnu tako narativnu snagu koja ruši sve pred sobom.