Vatreni zečevi na izgubljenim autoputevima

Absurdity is what I like most in life, and there’s humor in struggling in ignorance. If you saw a man repeatedly running into a wall until he was a bloody pulp, after a while it would make you laugh because it becomes absurd.

David Lynch

Pojmovi nadrealnog, začudnog i fantastičnog vezuju se za filmsko stvaralaštvo gotovo po inerciji. Od izuma prvog kino aparata pa sve do razvoja 3d tehnologije, pokretne slike izazivaju divljenje i fascinaciju u očima posmatrača. Sam čin projektovanja slike poseduje specifičnu auru zavodljivosti, te sa pravom možemo reći da srž uprizoravanja jeste fanatastična predstava satkana od niza pažljivo odabranih kadrova. Istraživački procesi kroz koji filmski stvaraoci prolaze kako bi konstituisali specifične narative i izgradili vlastite poetike jesu ono što dodatno doprinosi percepciji neprikosnovenog statusa pokretnih slika kao otelovljenja imaginacije. Ovom prilikom osvrnućemo se na dosadašnji opus američkog reditelja David Lyncha koji doprinosi iznetoj argumentaciji, u okviru koga slikarstvo zauzima posebno mesto.

Ovaj veliki fan Frencis Bacona, pasionirani pušač i uživalac kafe, još u najranijem detinjstvu pokazao je neverovatno interesovanje za vizuelne umetnosti, najpre za slikarstvo (do čega ćemo doći neđšto kasnije). Tinejdžerski period proveo je tragajući za adekvatnom umetničkom školom, što ga je primoralo da proputuje čitavu Evropu kako bi eventualno postao student slavnog ekspresioniste Oscar Kokosche. Konačno se pronašao u programu Pennsylvania Academy of Fine Arts, gde je krajem šezdesetih realizovao neke od svojih prvih kratkih filmova. Veliki uticaj nadrealizma koji umnogome definiše gotovo čitav Lynchov opus primetan je na samom početku njegovg rada sa pokretnim slikama. Fasciniran mogućnostima animacije, ubrzo je pribavio 16 mm kameru i snimio prvi kratki film Six Men Getting Sick (Six Times). Zazorne slike smrti i nasillja kombinovao je sa zvučnima zapisima plača njegove ćerke i tihog recitovanja njegove žene.

Ubrzo snima famozni Grandmother neoekspresionitičku odu košmarnog odnosa unuka i bake. Kako ga produkcione okolnosti ograničavaju da u celosti ostvari svoje zamisli, Lynch odlučuje da sa porodicom promeni sredinu i upiše čuveni AFI (American Film Institute) Conservatory. Uprkos neizvesnosti oko budžeta za realizaciju novog projekta, uz finansijsku pomoć AFI-ja i svog oca, uspeva da snimi kultni Eraserhead. Iako ne prolazi dobro na festivalima, film rapidno postaje midnight movie klasik. 1980. godine nastaje Elephant Man, film posvećen isitinitoj priči o John Mavericku, zvezdi viktorijanskog freak showa.

Na tragu proslavljenog Freaks Todd Browninga, ovo pametno i angažovano ostvarenje postiže priličan komercijalni uspeh, te film biva nominovan za Oskara sa čak šest nominacija. Lynchov izlazak iz anonimnosti doživljavljava potpuni procvat; George Lucas mu nudi da režira Return of The Jedi, on to odbija, ali od producenta Dino de Laurentisa zato dobija drugi sci-fi angažman i nastaje Dune. Tada počinje njegova višegodišnja saradnja sa glumcem Kyle Maclachlanom. Interestano je da je film prvobitno trebalo da režira Alexander Jodorovsky, a impozantnu scenografiju je uveliko pripremao H.R.Giger (samo pojedini elementi su se konačno našli u filmu). Po ugovoru sa Laurentisom, trebalo je snimiti i nastavak, ali s obzirom na to da film nije bio uspešan Lynch koristi priliku i razvija scneario za svoj predstojeći projekat Blue Velvet. Njegova estetika začudnog i bizarnog uveliko je formirana, ali čini se kao da ona doživlljava vrhunac početkom 90-ih kada ovaj talentovani reditelj upoznaje televizijskog producenta Mark Snowa i sa njim realizuje legendarnu seriju, a kasnije i film, Twin Peaks. Zbir različitih motiva, referenci i značenja koji svaka od epizoda reflektuje, ne samo da plastično skiciraju Lynchovu imaginaciju, autorsku svestranost i zanimanje za dimenzije ljudskog uma, već u celosti reprezentuju nesvakidašnje domete njegove poetike, te nije nimalo neobično da ikonični status ove serije i danas ostaje nepromenjen. Potpuni izlazak iz underground krugova zapečaćen je reklamama koje radi za modne kompanije poput Yves Sain Laurent ili Giorgio Armani, ali i video spot za pesmu Wicked Game Chris Isaaka. Mračna kemp saga Wild at Heart nastaje u slično vreme i predstavlja možda najbolji primer simbioze američkog white trash kiča, rockabilly podkulture i klasične ljubavne priče. Nakon duže pauze, Lynch se vraća u igru sa neponovljivim neonoirom Lost Highway. Zatim sledi Straight Story, neobični road film sarkastičnog naslova, previše strejt estetike i narativa. 2001. godine na svetlost dana izlazi Mullholand Drive, surealna holivudska melodrama. Sklon veliki pauzama između filmova, ali obuzet i drugim aktivnostima (snimanjem sitkoma, rad na internetu, slikarstvo), tek nakon pet godina izbacuje novi projekat sugestivnog naslova Inland Empire. Nakon omanje pauze, 2009. sarađuje sa slavnim Werner Herzogom na projektu My son, my son, what have you done?, te se u naradenim godinama nižu saradnje sa bendovima Interpol, Nine Inch Nails, Duran Duran, ali i niz omanjih projekata, između ostalog, snima promotivnu kampanju modne kuće Dior.

O Lynchovim filmovima napisane su različite studije, međutim, čini se kao da je njegov rad u drugim medijima pomalo ostaje u senci potonjeg. Često sirove i detinjaste, njegove slike nemaju primarnu, psihoseksualnu moć njegovih filmova, ali ipak reflektuju autorovo pronicljivo seciranje ljudskog uma, najpre sveta snova, dubokih strahova i skrivenih strasti. Uticaj južnjačke gotike, nadrealizma, noir filma i fotografija Joel Peter Wittkina, fasciniranost fabričkim postrojenjima i telesnim deformacijama, ali i niz drugih začudnih motiva i referenci prisutni su na njegovim slikama. Sintagma magični realizam adekvatno opisuje višegodišnju odanost začudnostim prizorima i misteriji. Dakle, bazu Lynchove umetničke prakse predstavlja slikarstvo, te se sa pravom može konstatovati da rad sa pokretnim slikama predstavlja ekstenziju slikarskog iskustva.

As a painter, you do everything yourself, and I thought cinema was that way like a painting, but you have people helping you.

Veliki je broj Lynchovih solo i grupnih izložbi, što dovoljno govori o kontinuitetu i doslednosti specifičnog umetničkog poduhvata. Stoga, nije neobično što retrospektiva David Lynch: Between Two Worlds u autralijskom muzeju GOMA podrazumeva cifru od preko dvestotine radva nastalih u poslednje tri decenije, ali i niza projekcija kratkih, dokumentarnih, eksperimentalnih i dugometražnih filmova.

Svakako dublja analiza celokupnog opusa nije moguća usled limitiranosti formata ovog teksta, ali izvesno je da gotovo svaki aspekt njegovog rada učestalo doprinosi gotovo ikoničnom status njegove persone. Evidentno je da razuzdanoj kreativnosti nema granica, te je ovde nužno napomenuti da Lynch posvećuje dosta vremena muzici. Kultni soundtrackovi njegovih filmova i serija proističu iz saradnje sa vrsnim muzičarima, pre svega, sa čuvenim kompozitorom Angelo Badalamentijem. Takođe, njegovi samostalni muzički projekti stiču sve veću popularnost poslednjih godina sa mnoštvom remiksa koji postaju underground plesni hitovi.

Praktikant transcedentalne meditacije, slikar, filmadžija, muzičar, illustrator ili književnik, ma šta god bio Lynch ostaje sinonim za fantastično, ne samo u dvadesetom, već i u dvadeset prvom veku. Očigledno je reč o neprikosnovenom pop fenomenu, a dokaz za takvu tvrdnju možemo naći i u lokalnom kontekstu. Godinama je grafit Ko je ubio Loru Palmer krasio jedan od zidova beogradskih ulica, dok su generacije proživljavale napetost razrešenja ubistva dotične iz epizode u epizodu serije Twin Peaks.