Strava bratstva i jedinstva

Što se blagajne tiče, situacija je obrnuta – horor filmovi, bilo bioskopski bilo televizijski, nemaju onu komercijalnu isplativost koja je svojstvena tom žanru u svetu. Isplativnosti u prvom krugu eksploatacije nema, ali kultni status je svakako tu. Od pojedinih glumaca koji nisu mogli da spavaju dok su snimali Kadijevićevu Leptiricu, navodno preplašeni od samih inscenacija u kojima su učestvovali, do svakog gledaoca Variole vere koji pamti kako je panično prao ruke posle prvog gledanja ovog filma, svako od nas deli barem jednu anegdotu vezanu za gledanje jugoslovenskog horora. Rečju, jugoslavenski horor se u većini slučajeva snimao za večnost.

Ako imamo u vidu da ni jugoslavenski mejnstrim, naročito u domenu ratnog filma nije štedeo u pogledu strave – setimo se recimo antologijske scene masakra u Okupaciji u 26 slika Lordana Zafranovića – možemo zaključiti da je bila potrebna naročita doza surovosti da bi se formulisao autentični lokalni horor.

Deo našeg horora proistekao je iz definicije bajke kao horor priče sa srećnim krajem, pa je dosta naslova smešteno u konkretnu ili imaginarnu prošlost, deo je želeo da bude refleksija društvenih tokova i frustracija pa imamo bogatu paletu ideologizovane strave, a manji deo je naprosto želeo da prenese konvencije žanra kod nas.

Pionir horora na prostorima bivše Jugoslavije bio je Oktavijan Miletić, kino-pionir koji je kao dečak snimao kratke horor-parodije, da bi tokom Drugog svetskog rata sarađivao sa ustaškim režimom što mu je praktično onemogućilo dalji autorski rad u SFRJ ali mu je otvorilo mogućnost da se prestižna hrvatska filmska nagrada danas zove Oktavijan. Prvi značajan upliv naših prostora u horor film bila je glavna junakinja srpskog porekla u filmu Cat People Jacquesa Turneura iz 1942. godine. Glavna glumica iz tog filma Simone Simon zabavljala se sa Duškom Popovim, jednim od najčuvenijih dvostrukih agenata Drugog svetskog rata.

Prvi jugoslovenski autor koji je rediteljski obeležio međunarodnu istoriju horora bio je naš Ed Wood – Marjan Vajda, čovek koji je praktično proteran iz naše kinematografije zbog bavljenja šundom i komercijalom koja je izneveravala postulate socijalističke kulture. Otišao je u Nemačku gde je snimio film Mosquito der Schaender, jedan od kultnih naslova shock cineme tog perioda, danas dostupan u remasterovanoj verziji na kućnim formatima.

Strani horor filmovi su snimani kod nas i Jugoslavija je ugostila neka velika imena kao što su Lucio Fulci ili Lamberto Bava (doduše ne u fazi kada je snimao horor) a neke naše lokacije su dobile funkciju u vrlo efektnim naslovima kao što je moćno scenografsko ostvarenje Aleksandra Denića Chernobyl Diaries. Proslavljeni američki filmski buntovnik Nicholas Ray je upravo u Jugoslaviji želeo da snimi svoj horor film Doctor and the Devils. Na kraju je od cele priče ostao samo parabiografski film Dinka Tucakovića Doktor Rej i đavoli a taj predložak je tokom osamdesetih snimio čuveni horor snimatelj i reditelj Freddie Francis, i to u produkciji Mela Brooksa.

I danas, jugoslovenski horor uspeva da dobaci daleko. Neki direktori fotografije iz naših krajeva snimaju horor filmove, čak i sa klasicima žanra – Bojan Bazelli snimao je The Ring Gore Verbinskog, Zoran Popović snimao je horor-omnibus sa Ken Russellom Trapped Ashes; filmovi Milana Todorovića i Milana Konjevića, snimljeni na engleskom jeziku putuju po festivalima i do široke VOD publike, a Srđan Spasojević je Srpskim filmom uspeo da se nametne kao jedan od vodećih horor umetnika svoje generacije i da bude uvršten u omnibus The ABCs of Death.

Ima li strašnijeg horora od onog koji kreće iz doma. Iz nekakvog bratstva. Ili – jedinstva?