Izmena igrača u toku meča – jedan od najvećih iskoraka u fudbalskim pravilima

Na svojoj 136. godišnjoj generalnoj skupštini održanoj u Dohi, Katar, Međunarodni odbor fudbalskih saveza (IFAB) je ratifikovao izmene i pojašnjenja Pravila igre 2022/23 koja su stupila na snagu 1. jula 2022. godine. U vezi sa zakonom 3. – „igrači“, nakon zahteva Međunarodne federacije fudbalskih asocijacija (FIFA) u maju 2020. da zaštiti dobrobit igrača tokom globalne pandemije, IFAB je uveo privremeni amandman dajući vrhunskim domaćim i međunarodnim takmičenjima mogućnost da se timovima dozvoli da koriste do pet zamena; ova odredba je više puta proširena. IFAB je na sastanku prihvatio preporuke Generalne skupštine, preporuke sa sastanka fudbalskog i tehničkog savetodavnog panela i snažnu podršku celokupne fudbalske zajednice, da se ova opcija trajno uvede u Pravila igre 2022/23. Pored toga, članovi su odlučili da povećaju maksimalan broj imenovanih zamenika – igrača, navedenih u timskom listu sa 12 na 15 po diskreciji organizatora takmičenja.

IFAB, osnovan 1886. godine (pre same FIFA-e, koja je osnovana 1904. godine), se sastaje svake godine s ciljem da se izvrši revizija i eventualno izmene pravila igre. Odbor broji 20 članova koji imaju pravo sa osam glasova. Zemlje Ujedinjenog Kraljevstva, gde je fudbal nastao, predstavlja 16 delegata, s pravom na samo četiri glasa. Glasovi FIFA-e, preko njena četiri predstavnika, su jedinstveni i jednako merodavni kao glasovi četiri predstavnika IFAB-a. Za izmenu bilo kojeg pravila, potrebno je imati dvotrećinsku većinu, odnosno šest od osam glasova.

Dana 26. oktobra 1863. godine, jedanaest osnivača fudbalske igre okupilo se u Londonu. Svrha okupljanja te večeri bila je da se fudbal trajno odvoji od ragbija, sporta koji se igrao i rukama, da se osnuje fudbalski savez i da se izrade nacrti 17 pravila na kojima se zasniva fudbal danas. Skoro 100 godina, zamene igrača u toku fudbalskog meča, nisu bile dozvoljene. Mogućnost zamena nije postojala do kasnih pedesetih godina prošlog veka.

Čast da bude prva zamena u profesionalnom fudbalu pripala je Rihardu Gotingeru, koji je ušao u igru umesto Horsta Ekela u pobedi Zapadne Nemačke nad Sarlandom od 3:0 u Štutgartu 11. oktobra 1953.

Izmene sportista u oficijelnim mečevima su uvedene tek 1958. godine, kad je FIFA odlučila da po prvi put isproba mogućnost izmene golmana u bilo kom momentu meča, i još jednog igrača, s ograničenjem na prvo poluvreme. Mogućnost maksimalne izmene dvojice fudbalera u zvaničnim mečevima je odobrena 1965. godine, i ono se sprovodilo samo u slučaju povrede. Izmene kojima nije uzrok fizičko stanje igrača, a koje su trenerima dale veću slobodu za kreiranje strategije i taktike tokom meča, su uvedene tek 1968. godine. Na Svetskom prvenstvu u Meksiku 1970. godine, FIFA je uvela mogućnost da se izvrše dve izmene u toku meča, čak i kad su razlozi za izmenu taktičke prirode. Broj zamena je povećan na tri 1994. godine, s tim da jedna od zamena podrazumeva izmenu golmana. Već 1996. godine, te tri izmene nisu morale da uključuju golmana.

Fudbal prolazi kroz sve učestalije promene. Ova evolucija bi verovatno mogla imati još veći zamah i bila bi svrsishodnija, ako bi se u korak s tim promenama, i neka pravila igre izmenila. Stoga, promena pravila kako bi se omogućio veći broj izmena igrača u toku meča može u nekoliko aspekata doprineti većem broju modaliteta razvoja.

Fudbal danas ima drugačije karakteristike od fudbala koji se igrao pre par decenija. Klasični fudbal (od pre 40-50 godina), često izgleda privlačnije od modernog fudbala zbog tehničkog kapaciteta sportista. Pošto su se igrači manje kretali, ostajalo je više prostora za igru. Nemoguće je uporediti stil igre nekad sa modernom igrom. Tokom osamdesetih godina prošlog veka, igrači visokog ranga su u proseku trčali osam kilometara po meču. Danas sportisti mogu da pretrče do 14 kilometara po meču. Uz to što se više kreću, danas sportisti postižu mnogo toga brže nego pre. Ako su do osamdesetih godina igrači dostizali brzinu od 13 km/h, danas je moguće zamisliti da igrači tokom meča postignu brzinu od 37 km/h! Takođe, stope napora između prvog i drugog poluvremena pokazale su da dolazi do smanjenja performansi sportista. Dolazi do smanjenja ukupne pređene udaljenosti za 5-10% u drugom, u odnosu na prvo poluvreme. Pored toga, sposobnost obavljanja napora visokog intenziteta, kao važan pokazatelj fizičkih performansi, takođe je pokazala smanjenje od 15-45% u poslednjih 15 minuta utakmice u poređenju sa prva četiri perioda od 15 minuta kod profesionalnih igrača. Prema tome, pokazalo se da je obim trčanja, trčanja visokog intenziteta i pređenih razdaljina u drugom poluvremenu manji nego u prvom poluvremenu meča. Ovo pogoršanje u performansama pri kraju utakmice može da proizilazi iz mnogih faktora, kao što su: smanjeni nivo mišićnog glikogena, gomilanje nusprodukata metabolizma, ometanja u sprovođenju nervnih impulsa u mehanizmu mišićne kontrakcije.

U današnje vreme je teško uravnotežiti timske pripreme i zahteve fudbalera. Napredak sportske medicine vodi ka boljem poznavanju fiziologije napora, i omogućava specifične i individualizovane protokole za svakog sportistu. Stoga je došlo do smanjenja pripremnog perioda za glavna takmičenja, što može predstavljati čest problem zbog iscrpljujućeg rasporeda odigravanja fudbalskih utakmica. Sve raniji počeci takmičarskih aktivnosti, povećano opterećenje treninga i učestalost utakmica su primeri faktora koji mogu doprineti povećanju učestalosti povreda u fudbalu. Fizički zamor može nastati kao rezultat igranja više mečeva u kratkom vremenskom periodu. Od profesionalnih fudbalera se obično zahteva da igraju takmičarske mečeve, uz vreme za oporavak od samo 2-3 dana. Igrači elitnih timova se takmiče u više liga istovremeno i uobičajeno je da se igraju po dve utakmice sedmično tokom nekoliko nedelja. Period sa prenatrpanim rasporedom mečeva može dovesti do umora, što povećava rizik od povreda i loših nastupa u narednom periodu. Po francuskom profesoru Gregori Dupontu stopa učestalosti povreda kod igrača koji igraju dve utakmice sedmično (25,6 povreda/1000 sati izlaganja) je do šest puta veća od stope učestalosti povreda za igrače koji igraju jednu utakmicu sedmično (4,1 povreda/1000 sati izlaganja).

Većina povreda u fudbalu je mišićne prirode. Povećani zahtevi za takmičarskim fizičkim kapacitetima povećavaju rizik od povreda, kako zbog prekomernog treninga i broja utakmica, tako i zbog naglih pokreta i kretanja načinjenih u kratkom vremenskom periodu. Danas se većina povreda odnosi na pokrete rotacije i „eksploziju mišića“, jer fudbaleri svakih šest sekundi naprave neočekivani pokret. Devedesetpet posto povreda mišića desilo se u situacijama kad nije bilo kontakta igrača, i često se dešavaju na kraju svakog poluvremena, te se može nagađati da je zamor razlog za ovakav zaključak.

Nekoliko studija analiziralo je uticaj zamena tokom fudbalske utakmice i otkrilo važne rezultate, od kojih se ističu: treneri obično obave tri izmene u toku utakmice; prva i druga izmena su obično izvršene na poluvremenu i između 60. i 90. minuta utakmice; treća izmena je obično izvršena u periodu od 76. do 90. minuta; igrači koji su ušli kao zamena uglavnom igraju napadački, uključujući igrače sredine terena (57%) i igrače napada (27%); zamene pređu približno 10-27% veću udaljenost trčanjem visokog intenziteta; zamene mogu imati fizičke predispozicije, izvršene sa ciljem da se umanji umor igrača, ili strateške, za izmene u taktici; timovi koji igraju na domaćem terenu obično obave izmene pre gostujućih timova; strategije izmena zavise od kontekstualnih varijabli: što je bolji kvalitet protivničkog tima, izmene će se izvršiti kasnije; Što se tiče postignutih golova, analizirali su 258 fudbalskih utakmica u ligama i nacionalnim kupovima iz šesnaest zemalja. Autori studije su utvrdili da su rezervni igrači postigli – 10% ukupnih postignutih golova, što predstavlja oko 25% golova postignutih nakon prve izmene.

Veliki broj odigranih utakmica i kratko vreme za fizički oporavak naposletku fizički iscrpljuju igrače. Stoga su izmene od velikog značaja u kratkom, srednjem i dugoročnom periodu, jer utiču na poboljšanje individualnog i kolektivnog učinka tokom sezone. Ubacivanje novog igrača u igru putem izmene, uz fizičke aspekte, može da bude glavno sredstvo zamena taktike zahvaljujući različitim karakteristikama raspoloživih sportista. Jasno je da će četvrta ili peta zamena uticati na dinamiku meča, naročito na mogućnost značajnih izmena u taktici. To je i način da se poboljša tehnički kvalitet u utakmicama u kojima je sve više naglasak na fizičkom aspektu igrača.

Stoga možemo zaključiti da povećanje broja zamena igrača može biti važno za fudbal, omogućujući veću evoluciju u fizičkom, tehničkom, taktičkom i psihološkom smislu, kao i povećani učinak u toku meča, održavajući intenzitet igre do kraja utakmice, učinivši je dinamičnijom, atraktivnijom i nepredvidljivijom. Smanjenje fizičkog i psihološkog zamora rezultiralo bi smanjenjem broja povreda.