Top lista: najbolji soundtrackovi

Soundtrackovi su odavno prevazišli granice muzičke pratnje za filmove. Neki od njih su postali prodavaniji i poznatiji od filmova, neki su proslavili filmove i vice versa, a neke poznate numere su promenile kontekst filmova. Evo liste najboljih.

Još od vremena nemog filma muzička pratnja scena bila je izuzetno bitna komponenta filmskog užitka. Bilo da je naglašavala dramski karakter određene sekvecne ili scene, bilo da je zvučno definisala meta nivo značenja, filmska muzika igra ključnu ulogu u samoj filmskoj kinestetičnosti. Toliku veliku ulogu da je u savremenoj kinematografiji prevazišla film i postala podžanr za sebe. Uostalom, koliko puta vam je pogledani film bio sranje, a muzika odlična, pa ste nastavili sa slušanjem i kada je film odavno zaboravljen?

Prvi film s komponovanom muzikom, sačinjenom od originalnih i adaptiranih kompozicija, je “Rođenje nacije” D.W. Griffith-a iz 1915. koju je komponovao Joseph Carl Breil, jedan od prvih kompozitora filmske muzike. Muzika je izvođena u svim bioskopima gde je film prikazivan, dok su klaviristi dobijali numere i spisak kada ih sviraju. Izvođenje muzike tokom nemih filmova nije samo davalo realističniji utisak filmske radnje i uvlačilo gledaoce u filmsku magiju već postoji i konkretan razlog: tadašnji kino projektori su bili toliko bučni da bi bez muzike gledanje bilo gotovo nemoguće.

Prvi zvučni film sa originalno komponovanom muzikom je “King Kong” Merian C. Cooper-a iz 1933. Muziku je komponovao čuveni Max Steiner, jedan od najvećih filmskih kompozitora svih vremena, autor muzike u preko 300 filmova od kojih su najpoznatiji “Prohujalo sa vihorom”, “Kazablanka”, “Blago Sijera Madre” i drugih. Ovaj vanvremenski hit obeležila je čuvena dramatična muzika koja je ušla u istoriji filma.

Što se tiče soundtrackova kako ih sada znamo prva tematska pesma, a ujedno i diskografsko izdanje koje je promovisalo film van njegovog prikazivanja dolazi 1961. sa “Doručkom kod Tifanija” Blake Edwardsa i čuvenim singlom “Moon river” koji je pevala Audery Hepburn, zvezda filma.

Od 1961. pa do danas filmska muzika funkcioniše ne samo kao zvučna pratnja slike, već kao entitet za sebe. Stoga će na listi najboljih soundtrackova biti i instrumentalne filmske muzike zaživele u narodu, komponovanih numera za filmove, ali i korišćene muzike koju su upravo proslavili filmovi. Naravno, neće biti zanemarena ni domaća kinematografija.

24 HOUR PARTY PEOPLE (2002)

Verovatno nije pošteno imati soundtrack iz muzičkog biografskog filma na listi, ali priča o Tony-u Willsonu, osnivaču mančersterskog Factory Records-a nije mogla da prođe bez najboljih punk/ postpunk/new wave autora (od Sex Pistolsa, Buzzcocks-a, The Clash, Joy Division-a pa do New Ordera) preko acid house začetaka elektronske muzike kakvu je znamo danas (Happy Mondays i  Marshall Jefferson-a)

Soundtrack prati razvoj i autore Factory ecords-a ne samo u kinematografskom narativu Michael Winterbottom-a, koji rediteljskim postupkom i vizuelnim stilom sjajno dočarava ludilo tog vremena, već i u slušalačkom smislu –  ukoliko volite ove žanrove, muziku iz “24 hour party people” možete slušati bukvalno svakog dana. A film, ako niste pogledali, obavezno ispravite grešku.

THE GRADUATE (1968)

Remek-delo slavnog producenta Miles Davis-a, Teo Macero, kombinuje rad Simona i Garfunkela i jazzy pop instrumentale Dave Grusina donevši neverovatan uspeh folk rok duu iz Queens-a ustoličivši pesmu iz filma, “Mrs. Robinson”, kao opšti simbol kontrakulturne revolucije ’60-ih.

Za rad na muzici Simon i Garfunkel dobili su 2 Grammy-a, dok je dramedy Mike Nicholsa postao simbol borbe mlade više srednje klase protiv konzervativne i učmale Amerike bez bekstva u hipijevske komune. Kombinacija filmskog narativa i muzike S&G koja se idejno i simbolički uklapa u Nicholsovu filmsku ideju dala je prvi filmski soundtrack proglašen i za ploču godinu.

DEČKO KOJI OBEĆAVA (1981)

Sa Amerike idemo u novotalasni Beograd i muziku za kultno delo Miše Radivojevića “Dečko koji obećava” napisanu od strane Dušana Kojića – Koje iz Šarla Akrobate koji i izvode muziku.

Šarlove numere, odnosno one koje izvode članovi benda VIS Dobri dečaci sa glavnim junakom, Slobodanom Miloševićem (Aleksandar Berček) nisu izašle na zvaničnom diskografskom izdanju pa je ovo mesto na listi izbudženo van kriterijuma iste, ali na DVD izdanju filma kompanije DV dreams s početka ovog veka nalaze se „Dosta mi je svega“, „Slobodan“ i „Depresija“, komponovane za film kao muzički fajlovi dok se singlovi Azre, Pekiške Patke, Parafa, Igle staklenih perli i ostalih novotalasnih bendova mogu naći na njihovim izdanjima.

Miša Radivojević koristi nabujalu novotalasnu scenu Beograda kao narativni osnov priče o pobuni protiv ustajalih socijalističkih vrednosti i determinisanosti sudbine u crveno-buržoaskoj višoj klasi. Kojina muzika u izvođenju Aleksandra Berčeka i jeste osnovni simboličko-narativni inspirator radnje pa je ona, verovatno, prvi primer (ako se zanemari „Ljubav i moda“ koja je muzički film) soundtracka upotrebljenog u radnji filma u narativnom, vizuelnom i metaforičnom značenju.

RAD ENNIO MORRICONE-A SA SERGIO LEONEOM

Jedan od najvećih kompozitora filmske muzike sa preko 500 televizijskih i filmskih projekata, Ennio Morricone, komponovao je toliko pamtljive melodije za filmove Sergia Leonea da muziku iz „Dobar, loš, zao“, „Bilo jednom u Americi“ ili „Za šaku dolara“ možete čuti u formi ringtone-a u svakom autobusu. Pošto kompozicija ima mnogo, stavljene su pod jedno mesto na listi, a i jedan fun fact vezan za opšti naslov mesta: ako ste želeli da kupite disk sa muzikom iz „Dobar, loš, zao“ ispred SKC-a ’90-ih dobili biste kombinu svih mogućih tema koje je Morricone radio sa Leoneom. Naslovnica je, naravno, bio Clint Eastwood, ali su teme bile iz različitih filmova.

Morricone je muziku radio orkestarski starom, dobrom metodom: u vesterne je ubacivao elemente meksičke i italijanske tradicionalne muzike, u film s početka veka elemente muzike tog vremena, a same numere su pratile dramaturgiju scena u kojima se čuju pa su tenzija, preokret ili napetost naglašavane gledaocima odgovarajućom muzikom.

Koliko je Morricone uradio dobar posao dokazuje opšta prihvaćenost i rasprostranjenost glavne, zvižduće, teme iz filma „Dobar, loš, zao“. Melodija iz dva tona podseća na zavijanje kojota, a za sva tri glavna junaka (Clint Eastwood, Lee Van Cleef i Eli Wallach) koristi se drugi izvor za izvođenje glavne melodije: flauta, okarina i ljudski glasovi. Ovo sve, naravno, ide uz karaktere i njihova značenja pa i ne čudi da se Morriconeove teme i dan-danas mogu svuda čuti.

DOM ZA VEŠANJE (1989)

Muzika Gorana Bregovića za film Emira Kusturice, koji mu je doneo nagradu za najbolju režiju u Kanu, hteli to da priznamo ili ne, predstavlja najpoznatiji i najuspešniji soundtrack s ovih prostora.

Licencirana za Universal Music muzika koja je Bregu predstavila svetu, a on nama zaboravljenu romsku pesmu „Đurđevdan“ i dalje se prodaje, a filmu Emira Kusturice donela je mističnu i drevnu, gotovo primalno zavodljivu dimenziju poetskoj priči o ljubavi, životu i smrti smeštenu u okruženje onih koji ne priznaju nikakve društvene i socijalne norme.

Naravno, kako to kod nas biva, i ovaj odličan soundtrack (voleli ili ne Bregu, a autor ovog teksta ga izrazito ne voli) donosi kontraverze: Bregović je zaštitio sebe kao autora romske narodne pesme, Kusturica i on su se posvađali nakon rada na druga dva Kustina filma „Arizona dream“ 1993. i pobedničkom „Underground“ 1995, ali „Dom za vešanje“ stoji kao najkompletnije delo filmske muzike ovih prostora, pogotovo ako se uzme u obzir činjenica da je to bio prvi Bregovićev rad na filmskoj muzici.

 JUDGMENT NIGHT (1993)

Ne postoji soundtrack koji je postigao toliki uspeh u odnosu na neuspeh pratećeg filma kao prvi primer rap rock-a originalno komponovan za osrednji hit Stephen-a Hopkins-a iz 1993.

Kolaboracija hip hop i rok umetnika iz svih podžanrova, od grung-a do trash metala, inicirana je od strane Happy Waltersa, prominetnog holivudskog producenta filmske muzike. Soundtrack je bio na Bilboardovoj listi najprodavanijih albuma nedeljama, osvojio je 17 mesto i na najbolji način dočarao tadašnju popularnost oba muzička pravca.

Nijedan singl se nije izdvojio kao hit, već ceo album stoji kao najrevolucionarniji soundtrack svih vremena. A kako i ne bi, kada pogledate spisak bendova i muzičara na istom:  Pearl Jam, Boo-Yaa T.R.I.B.E., Sonic Youth, Cypress Hill, Faith no More, De La Soul, House of Pain, Ice T, Slayer,Teenage Fanclub, Mudhoney, Living Colour, Dinosaur Jr i drugi. Ovaj soundtrack morate poslušati ukoliko do sada to niste učinili, pošto samo zvuči neverovatno ono što je postignuto: film i ne morate, ali nije ni toliko loš.

LJUBAV I MODA (1960)

Prvi jugoslovenski soundtrack u izvođenju Đuze Stojiljkovića komponovali su Darko Kraljić i Bojan Adamič, slovenački kompozitor, i pionir filmske muzike u SFRJ.

Jugoton 1961. objavljuje EP s pesmama iz filma, komponovanim za film, što je prvi objavljeni pop soundtrack u tadašnjoj državi, a film Ljubomira Radičevića, televizijskog doajena – građanska omladinska muzička komedija o grupi studenata koji prave modnu reviju za tekstilnu kompaniju „Jugošik“ – postao je vizuelni simbol potpunog odvajanja od sovjetske dogme i približavanja zapadnim društvenim, a i kinematografskim vrednostima. Uostalom, film je dobio dozvolu za prikazivanje kada su ga pogledali Jovanka i Josip Broz i rekli da je odličan.

Iz ove perspektive „Ljubav i moda“ i dalje deluje dobro iako se više uklapa u pomalo prevaziđeni žanr ’50-ih. U tom vremenskom kontekstu swing šlageri u Đuzinom izvođenju savršeno odgovaraju poletnosti stilu i narativa filma čija je uloga bila uspostavljanje „zapadnjačkih“ društvenih i umetničkih vrednosti.

SUPERFLY (1972)

Ako postoji soundtrack koji je, što bi rekao Vuk Drašković, vaspostavio jedan muzički žanr u popularnoj kulturi, to je sigurno rad Curtis Mayfielda na blaxploitation podžarovskom klasiku „Superfly“. Muzika iz ovog filma postala je funk klasik, a numera „Pusherman“ osnova kasnijeg nastanka hip hopa, prava funk govorna stvar iz prvog lica uličnog dilera opisujući karakter glavnog junaka filma, dilera kokaina Priesta (Ron O’Neal).

Mnogi se neće složiti s izborom ovog soundtracka pošto je usko vezan za samo jedan muzički žanr koji je, pri tome, već i pomalo zaboravljen, a i blaxploitation vole samo hard core obožavaoci i filmofili. Ali kada imate tri numere koje uđu ne samo u žanr već u njegovu istoriju, a to su „Pusher“, „Superfly“ i „Freddie’s Dead“ i to sa narativnom liričkom potkom Curtisovog glasa koji, paralelno, vodi i kao deo filma, ali i kao muzička numera za sebe slušana do danas nema dileme oko zasluženog mesta na listi. Uostalom, poslušajte i sami.

NACIONALNA KLASA (1979)

Najpopularniji soundtrack najvećeg i najplodnijeg srpskog autora filmske muzike, Zorana Simjanovića, je onaj za koga zna bukvalno svako ko je ikada pogledao i jedan domaći film, a i film uopšte.

Naslovnu numeru „Floyd“ u izvođenju Dade Topića prate drugi izvođača tada popularnog disko popa, Slađana Milošević i Oliver Mandić kao i eksperimentalna grupa braće Vranešević – Laboratorija zvuka – koji su, takođe, komponovali filmsku i pozorišnu muziku za veliki broj dela, iako ih većina zna kao autore popularnih pesama početkom ’80-tih.

Soundtrack „Nacionalne klase“ ne oslikava samo bezbrižno vreme socijalističkog Beograda sa kraja ’70-ih i početka ’80-ih, i tadašnju trendovsku muziku, već i karakter glavnog junaka, vetropirastog trkačkog vozača Flojda (Dragan Nikolić) čiji život gradskog šmekera biva iznenada prekinut kada mu devojka ostaje trudna, ona biva pritisnut odlaskom u armiju, a jedina stvar koja ga vadi i koja ga interesuje je finalna trka Nacionalne klase („fiće“) do 785 kubika. Svi znamo radnju tako da nema potrebe za prepričavanjem.

Simjanović je komponovao muziku za 55 filmova, od kojih su većina bili među najboljim jugoslovenskim („Specijalno vaspitanje“, „Ko to tamo peva“, „Otac na službenom putu“), ali ni jedan njegov soundtrack nije toliko ušao u popularnu kulturu kao „Nacionalna klasa“. Kada poslušamo naslovnu numeru razlozi su više nego jasni…

DRIVE (2011)

Čitaoci ovog teksta bi mogli da pomisle kako ne postoji ni jedan film iz ovog veka čiji soundtrack zaslužuje da se nađe na listi. Zato remek delo Cliff Martineza, prvog bubnjara Red Hot Chilli Peppersa, za podjednako ikonički neo noir Nicolas Winding Refna zauzima ovo mesto sinestezičnom kombinaciju electro synth muzike i mističnog filmskog narativa.

Soundtrack je gotovo nemoguće slušati bez gledanja (ili pogledanog) „Drivera“ pošto metaznačenjski kontekst Walter Hillovog „The driver“ sa Ryan O’Nealom iz 1978. kao i visoko estetizovanog viuzelnog narativa filma ne funkcioniše bez sintisajzer elektronskih tema čak i kada su u formi singlova kao što su „Night call“ elektro boga iz Francuske, Kavinskog, ili smooth synth slušljive „Real hero“ kanadskog sastava Electronic Youth i College.

Soundtrack za „Drive“ je jedna od najboljih žanrovskih i stilskih sinteza muzike i filma koja ne funkcioniše samo u simbiozi, već i apartno, kada poslušate singlove. Ipak, ovaj album je najbolje slušati dok se noću vozite automobilom. U bomber jakni po mogućstvu.

TRAINSPOTTING (1996)

Ne postoje filmski karakteri koji su toliko ušli u popularnu kulturu u poslednjih 30-ak godina kao Renton, Spud, Sick Boy, Begbie, glavni protagnosti filma Danny-ja Boyla o škotskim heroinskim zavisnicima i bitangama. Odnosno, ne postoje filmski anti-heroji koje su dobili toliku opštu prihvaćenost do nivoa imitacije među gledaocima. A svemu tome doprinosi i soundtrack u koji se kunu svi rođeni krajem ’70-ih. Uključujući i autora ovog teksta.

Kombinacija post punka i rave elektronske muzike fenomenalno dočarava ne samo atmosferu „Trainspottinga“ i, ponajbolje, njegove karaktere već i duh vremena u kome je nastala. Što je još interesantnije, film je promenio značenje poznatih numera na albumu, pa je pozitivna i dižuća „Perfect day“ Lou Reed-a većini nas postala sinonim za sahranu jer se koristi u toj sceni filma, a „Lust for life“ Iggy-ja Popa sa istoimenog albuma iz 1977. sinonim za savršeni momenat užitka, sadržao on narkotike ili ne.

Soundtrack je doneo rave himnu „Born slippy“ Underworlda i već poznate numere. Nekima je zapečatio mesto u popularnoj kulturi, a nekim potpuno promenio kontekst. Šta god da je bilo u pitanju „Trainspooting“ soundtrack možete slušati svakog dana. U svakoj prilici. I osetiti lust for life.

PULP FICTION (1994)

Kada smo već kod lansiranja numera u istoriju popularne kulture, niti jedan film nije to uradio toliko dobro kao Quentin Taratino sa surf rock opskurijama „Misirlou“ Dick Dale-a, „Surf Rider“’ Lively One ili vratio u život rockabilly hit Chuck Berry-a „You never can tell“, koji većina nas više ne može zamisliti bez plesa Johna Travolte i Ume Thurman.

Petparčaka, nadrealna i metafilmska Taratinova esetetika proslavila je pomenute i druge numere sa soundtracka (ne zaboravimo obradu Neila Younga „Girl You’ll Be a Woman Soon“ od strane Urge Overkilla) i uklopila muzički izraz sa vizuelnom i narativnom estetikom filma. Dovoljno je da čujete „Mirslou“ u uvodnoj špici filma s Pumpkinom (Tim Roth) i Honey Bunny (Amanda Plummer) i odmah će vam biti jasno zašto je ovo jedan od najboljih soundtrackova svih vremena.

BLADE RUNNER (1982) 

Vangelisov rad koji je ušao u istoriju elektronske muzike kao prvo kombinovanje simfonijskog orkestra i sintisajzera bila je osnova i za nastanak podžanra techno muzike – dub techna – kao i jedan od najboljih instrumentalnih soundtrackova.

Mračna i melodična muzika začinjena futurističkim synth zvukom boji sci-fi neo noir Ridley Scotta na impozantan način, a teme sa albuma koji je zbog problema oko autorskih prava izašao tek 1994. postale su najbolji primeri instrumentalne ambijentalne elektronike. Uz to, verovatno ne postoji muzika koja se bolje uklapa u vizuelni izraz jednog filma nego Vangelisovo najpoznatije delo.

Dalje pisanje o ovom soundtracku nije potrebno. Pustite ga, a prizori iz jednog od najboljih filmova svih vremena samo će da naviru.