Top lista: najbolje uloge Milene Dravić

Najveća zvezda jugoslovenske kinemetografije preminula je 14. oktobra 2018. u 78. godini života. Prisećamo se njenog veličanstvenog rada. Neka ostvarenja znamo, neka su nedovoljno poznati biseri, a neka svoj značaj pokazaju tek sada kada je otišla diva koju smo svi voleli.  

“S Milenom Dravić umrla je kinematografija koja više ne postoji. A ovo je, vjerojatno, završno zvono na pogrebu te kinematografije“ rekao je Rajko Grlić za hrvatsku televiziju RTL povodom smrti Milene Dravić.

Milena Dravić je zvezda ne samo zbog 156 snimljenih filmova, nagrada u Kanu i Veneciji, 7 Zlatnih arena u Puli (najmlađa dobitnici u istoriji s filmom „Prekobrojna“ iz 1962.) već zbog, verovatno, nezabeleženog diverziteta uloga čak i u svetskim okvirima.

Možete li zamisliti neku zvezdu, pogotovo u kintematografiji „iza gvozdene zavese“ kako su tada bedekeri političke bipolarne podele sveta nazivali prostor bivše Jugoslavije, koja igra u politički zabranjenom (bez zabrane) filmu i u umetničkom ostvarenju i u ideološki čistom ratnom filmu? Istovremeno, postaje jedna od najvećih televizijskih zvezda nastupajući u show programu gledanom u svim domovima „od Vardara pa do Triglava“.

S tim u vezi monolitno stoji izjava Rajka Grlića s početka ovog teksta: Milena Dravić nije bila samo jedna od najvećih glumica srpsko-hrvatskog govornog područja. Njena karijara je simbol ambivalencije Jugoslavije, dobrih i loših strana jedine planirane kulturne politike ovog prostora, kulturne politike koja je, iz današnje perspektive, donela daleko više dobrih nego loših rezultata. Uostalom, i danas se divimo radu institucija nastalih baš u vreme kada je Milena Dravić ostvarivala svoje najznačajnije uloge.

Izdvojiti 10 najboljih uloga je izuzetno lako i teško. Lako –  zbog već pomenutog diverziteta uloga i filmova. Teško – zato što će većina izostati. Zato se tekst fokusira na izbor najznačajnijih filmova Milene Dravić i onih koje bi, ako niste, trebalo da pogledate. Sa što manje objašnjenja i teksta. Milena Dravić je bila takva – jednostavna, skromna, pristupačna. Želela je da je gledamo na velikom platnu, a ne da je hvalimo.

PREKOBROJNA (1962.)

U 22. godini Milena Dravić ostvaruje svoju neverovatnu osmu filmsku ulogu pošto je debi imala već sa 19 godina u „Vrata ostaju otvorena“ Františeka Čapa.

Prvu nagradu u Puli dobija za i danas aktuelnu priču o posleratnom susretu tradicionalizma stare Jugoslavije i udarničke izgradnje Nove. Smeštena u milje radnih akcija obnove i izgradnje, tumačeći lik Ranke, konzervativne devojke koja sa svojim momkom Mikajlom dolazi na akciju, a on tamo počinje da praktikuje novootkrivene zavodničke sposobnosti, Milena pokazuje sve kontradiktornosti tadašnjeg vremena kroz lik čiji patrijahalni odgoj, idealizam, dobrota i ispravnost starog vremena bivaju ugrožene nepoznanicom modernosti i onim što to donosi.

Ljubiša Samardžić i Milena Dravić, kao direktni partneri, odmah uspostavljaju neverovatnu glumačku hemiju. Ona će ih pratiti i u daljoj karijeri gde su sarađivali mnogo puta. I zbog partnera i zbog uspeha filma, „Prekobrojna“ je neizostavni deo njene karijere.

PEŠČANI GRAD (1962.)

Psihološka, kamerna drama Boštjana Hladnika nastala pod direktnim uticajem „francuskog novog talasa“ je zapostavljeni film kao i uloga Milene Dravić kojom ulazi u tadašnje savremene struje evropskog filma.

Tumačeći misterioznu devojku Milenu obučenu samo u kupaći kostim i kaput, koja igra igru zavođenja sa dvojicom zgodnih tipova (Janez Albreht i Ljubiša Samardžić) prikazuje podvojensost i visok stepen žanrovske svesti pošto trpeći radnju postaje glavni lik od filmskog objekta prikazujući svu punoću glumačkog talenta i sposobnost da ostvari dijametralno suprotne uloge.

„Peščani grad“ nije ostario toliko dobro, ali i iz današnje perspektive je zanimljiv i intrigantan film u kome glumačka veština Milene Dravić dolazi do punog izražaja kao i savremen rediteljski postupak Boštjana Hladnika.

RONDO (1966.)

Remek-delo Zvomira Berkovića o ljubavnom trouglu između hladnog i usamljenog sudije Mladena (Stevo Žigon), njegov prijatelja vajara Feđe (Relja Baši) i Feđine supruge Nede (Milena Dravić) osvoja publiku na Filmskom festivalu u Puli i donelo Mileni Srebrnu arenu te godine.

Koristeći Mocartov „Rondo“ kao narativnu i simboličku matricu filma pošto ga likovi često slušaju, Berković vodi monotonu naraciju druženja i partija šaha dvojice prijatelja vešto skrivajući tinjajući vulkan izazvan aferom između Mladena i Nede koja, kao nezadovoljna žena potčinjena intelektualnom veličinom muža i njegovom asocijalnošću, predstavlja okidač dramskog sukoba.

Teskoba prostora, malo likova, i maestralna glumačka ostvarenja proizišla iz gotovo savršenog narativnog sklopa čine „Rondo“ jednim od najboljih jugoslovenskih filmova a uloga Milene Dravić ostaje upamćena i dan danas.

NEMIRNI (1967.) I KLAKSON (1965.)

Uloge u filmovima jednog od najboljih, i, na žalost, zaboravljenih srpskih reditelja, Kokana Rakonjca, čija je supruga do njegove prerane smrti 1969. spadaju u red „zabranjenih bez zabrane“.

Glumeći u dva ostvarenja koja, u žanru krimića i trilera sa elementima fantasike i horora, smelo govore o tabu temi socijalizma – društvenim raslojavanjima – analizirajući grčevitu rastrzanost tadašnjeg građanskog društva između modernosti i komunističke dogme, Milena, već etablirana zvezda, ulazi u, tada. stilske i žarovske eksperimente, a danas kultne filmove. Ona to radi hrabro i bez zadrške i, što je najbitnije, bez greške što na najbolji mogući način pokazuje njenu glumačku veličinu. Rakonjčevi filmovi nisu bili zabranjeni (sem omnibusa „Grad“) već distributerski skrajnuti jer su bili izrazito kritički, ali Milena Dravić se nije libila da igra u njima.

Ko zna kakvu bi revoluciju napravio osnivač kino kluba „Beograd“ da je poživeo duže. I ovo što je ostavio, sa Milenom u dva manje poznata, ali i posle 50 godina fenomenalna filma govori o socijalističkom društvu na jedinistveni kinematografski način.

JUTRO (1967.)

Drugi deo trilogije (ostali su „Podne“ i „San“) o ranim posleratnim vremenima, odmazdi i posledicama tog istog krvavog perioda donosi Ljubiši Samadžiću nagradu za najboljeg glumca na Venecijanskom festivalu, nominaciju za Zlatnog lava Puriši Đorđevići i specijalnu nagradu, Zlatnu ružu, za Milenu Dravić, koja je bila i prva supruga Puriše Đorđevića.

Ulogu Aleksandre, prelepe izdajnice, koju očekuje smrtna kazna, a iz koje pokušava da je izbavi njen bivši ljubavnik Mali (Ljubiša Samardžić) Milena igra dvojako – kao konceptualni spoj šezdesetosmaške revolucionarne heroine i realistički lik suočen sa smrću i spreman na nju u samospoznajnom procesu percepcije revolucionarnog nasilja i muško-ženskih odnosa u okviru iste.

„Jutro“ predstavlja, uz „Skupljače perja“ Aleksandra Petrovića, intrenacionalni vrhunac „crnog talasa“ a Milena Dravić u njemu ostvaruje ulogu koja će biti osnov za kasnije, neverovatne transformacije u filmovima Dušana Makavejeva.

WR: MISTERIJE ORGANIZMA (1971.)

Najsubverzivniji film u istoriji jugoslovenske kinematografije koji je Dušanu Makavejevu doneo mesto u svim svetskim filmskim enciklopedijama i izgon iz države, a Mileni verovatno najpamtljiviju ulogu u karijeri gde započeto u “Jutru” dovodi do savršenstva.

Dokumentarno-igrani esej film nastao na osnovama filozofije Vilhelma Rajha i narativu o seksualnoj opresiji u socijalističkom režimu opet drži Milena, borkinja za seksualnu slobodu i ravnopravnost. Njena odlučnost i gotovo brehtijanski glumački stil doneli su ovom filmu revolucionarni uspeh, a rajhovsko-frojdovske simboličke paralele sa rusko-jugoslovenskim odnosima donose nagradu na Berlinskom filmskom festivalu i zabranu u Jugoslaviji.

„WR: misterije organizma“ pokazale su Milenu Dravić u potpuno revolucionarnom sadržaju i filmskoj formi, a i u njoj se snašla kao i prethodnim filmovima različitih stilova i žanrova – kao riba u vodi.

DEPS (1974.)

Krimić Antuna Vrdoljaka u kome Milena maestralno igra dvostruku ulogu – prostituku i majku glavnog junaka, zagrebačkog kriminalca Depsa – rađen je u najboljem maniru opusa Žan-Pjer Melvila i predstavlja neotkriveno blago jugoslovenskog filma.

Maestralni Bekim Fehmiu igra Depsa, sitnog kriminalca, povratnika nepravdno (ili možda ne) optuženog  za spektakularnu pljačku banke. Policija se iz petnih žila trudi da mu namesti krivično delo, ali svedoci ne prepoznaju Depsa te on rezigniran društvenom stigmom nalazi posao vozača kamion. Na putu upoznaje prostitutku Janju u interpetaciji Milene Dravić. Upravo žanrovska tačnost, stilska ujednačenost i neverovatna harizma para Fehmiu-Dravić drže ceo film s temom re-socijalizacije kriminalaca.

Milena za ovu ulogu dobija Srebrnu arenu u Puli i to više nego zasluženo. Iako Vrdoljaku zameraju sličnost sa remek-delom Žike Pavlovića „Povratak“, koji je nastao 10 godina ranije, „Deps“ zaslužuje revalorizaciju. Milenina dvostruka uloga (nećemo otkrivati kakva pošto je u pitanju gadan spoiler) zasigurno ostaje jedna od najboljih.

KVAR (1978.)

Remek-delo Miše Radivojevića na kome se prelama čitava prizma jugoslovenskog socijalističkog društva donela je Mileni Dravić fenomenalnu ulogu Sašine (Aleksandar Berček) ljubavnice, simbola slobode, emotivnog naboja i pobune protiv socijalističke opresije u predvečerje smrti Josipa Broza.

Priča o televizijskom novinaru Saši čija supruga Nada (Neda Arnerić) pripada visokom sloju „crvene buržoazije“ a kome sladak, bezbrižan socijalistički život donosi misterioznu polnu bolest najbolje, u kinematografskom smislu, reflektuje i sadašnju socijalnu-društvenu situaciju. S tim u vezi, njen lik koji Saša sreće na planinskom odmoru gde je otišao po savetu lekara kako bi izlečio bolest simbolički predstavlja ne samo nadu iznova pronađenu u ljubavi već i slobodu ponašanja i mišljenja što je Milena, polazeći od realističke glume, fenomenalno prikazala.

„Kvar“ nije toliko spektakularan kao „Dečko koji obećava“, ali je višeslojni i komplikovaniji za isčitavanje, a time i bolji i predstavlja nepoznati biser glume Milene Dravić.

LJUBAVNI ŽIVOT BUDIMIRA TRAJKOVIĆA (1977.)

Bioskopski hit Dejana Karaklajića iz 1977. označava početak drugog dela karijere Milene Dravić.

Autorski tandem Milan Jelić-Predrag Perišić (reditelj i scenarista) stvaraju trilogiju romantičnih, građanskih komedija u kojima nastupa par Samardžić-Dravić („Tata na određeno vreme“, „Razvod na određeno vreme“ i „Rad na određeno vreme“) tokom ’80-ih, dok Perišić sam piše „Nije lako s muškarcima“, još jednu komediju gotovo istog sadržaja/zapleta. Tinejdžerska komedija o Budimiru ( Predrag Bolpačić) koji sa roditeljima (Samardžić-Dravić) dolazi da živi u beogradskom soliteru i njegove ljubavne avanture nisu stavile u prvi plan Milenu Dravić, ali ono što je odigrala u ovom filmu predstavlja osnov za ostale navedene komedije koje svoj vrhunac dostižu u „Nije lako sa muškarcima“.

Teme se menjaju – od razvoda, problema sa nalaženjem posla, dilema samohranih roditelja – i reflektuju svakodevicu srednje jugoslovenske klase na komičan, ali i kritički način. U svakom filmu Milena je pokazala zavidan komediografski talenat i smisao za komercijalni film što je rezultiralo novim talaskom popularnosti. Većinu navedenih filmova smo gledali na televiziji, pa nije loše prisetiti se uz šta smo se smejali kao klinci.

POSEBAN TRETMAN (1980.)

Za kraj – jedina Kanska nagrada za Milena Dravić i to za neobično ostvarenje Gorana Paskaljevića o kontroverznom psihijatru dr. Iliću (Ljuba Tadić) i njegovim tehnikama koje sprovodi nad pacijentima u klinici za odvikavanje od alkohola.

Milena je, kao i ostali glumci, fenomenalno dočarala alegorijsku crnohumornu priču o manipulaciji prikazavši, s puno glumačkih valera, alkohololičarku uvučenu u upitnu terapiju Rihardom Vagnerom i eksperimentalnim metodama.

„Poseban tretman“ predstavlja krunu karijere Milene Dravić ne toliko po sadržaju jer ima i boljih uloga već po značaju dobijenih nagrada i samom glumačkom postupku. Međunarodno najuspešniji film Gorana Paskaljevića kao da predstavlja  Milenim “magnum opus”, a znamo koliko je taj opus neverovatan, i za ulogu dobija zasluženu nagradu – za najbolju epizodnu ulogu u Kanu. Tada je nosila čuvenu haljinu od prizrenske svile, a materijal je kasnije slala poštom mnogim zvezdama koje je tom prilikom upoznala na čuvenoj Kroazeti.

VAN KONKURENCIJE

SERIJA „PUTOVANJE U VUČJAK“ (1986-1987.)

Većina čitalaca bi ovde radije videli slavni jugoslovenski šou program „Obraz uz obraz“  u režiji Zdravka Šotre i iz pera nekih od najboljih pisaca tadašnje Jugoslavije kao što su Duško Radović, Milenko Smoje i ostali, a koji je Milena vodila sa suprugom Draganom Nikolićem. Ovo se, i dan-danas, smatra jednim od najboljih televizijskih programa u istoriji sa retko viđenim šarmom i prirodnošču voditeljskog para. Autor ovog teksta, u fonu otkrivanja nedovoljno poznatih serija, ipak izdvaja ingenioznu adaptaciju najboljeg dramskog komada Miroslava Krleže „Vučjak“ u režiji Eduarda Galića i adaptaciji Ive Štivičića.

Tumačeći lik tragične Marijane Margetić, Milena je, kao retko koja glumica veoma često izvođenog Krležinog remek-dela o hrvatskom društvu, uspela u potpunosti i u sasvim drugačijem mediju da iznese svu težinu ovog lika. Upravo ta neverovatna transformacija pozorišnog u televizijski (fillmski) lik čini Margetićku (još) jednom izuzetnom Dravićkinom ulogom.

Ukoliko imate vremena svih 15 epizoda se nalaze na Youtube-u posredstvom zvaničnog kanala Ive Štivičića. I ako niste čitali Kreležu imaćete odličan uvid u priču o Velikom ratu, raspadu Austro-Ugarske monarhijje i nespremnosti jugoslovenskih naroda da prihvate toliko željenu zajednicu.

I za sam kraj pesma još jednog velikog umetnika velikoj Mileni. Čast je što smo vas gledali sve ove godine.