Revolt, modeli i teatar?

When I’m dead and gone, people will know that the twenty-first century was started by Alexander McQueen

Reč moda potiče od latinske reči modus i podrazumeva nekoliko značenja – način, pravilo, ritam, vreme. Neovisno o etimologiji reči, u savremenom jeziku termin se najpre odnosi na modnu industriju i čitav spektar različitih životnih stilova koje ona anticipira i definiše, te grupi značenja možemo pridodati i reči kao što su inovacija, kreativnost, ali i luksuz i prestiž. Međutim, sporadično se pojave persone koje pristupom i idejama pomere ustaljene granice kojima je jedna delatnost omeđena. Takav je slučaj sa Lee Alexander McQueenom, poslednjim ozbiljnim modnim buntovnikom ili huliganom engleske mode kako su ga pojedini mediji svojevremeno nazvali.

Na izvestan način, 1992. godina u svetu mode može se tretirati poput presedna, godine obrta ili pada Vitlajemske zvezde. Tada je počela da se odvija turubulentna profesionalna, ali i životna saga o McQueenu. Nakon par godina šegrtovanja u različitim krojačkim radnjama, Lee je odlučio da se prijavi za posao krojača – saradnika u nastavi na Saint Martins College of Art and Design. No, kako je posedovao impresivan portfolio ponuđeno mu je da pohađa školu kao student. Stekao je master diplomu modnog dizajna, a njegovu prvu kolekciju u celosti je otkupila modna urednica Isabella Blow. Poznata po svom aristokratskom poreklu, ekscentričnom životnom i modnom stilu i talentu za otkrivanje novih nada (dizajner šešira Philip Tracey), Isabella je prepoznala Alexandera kao next best thing, ubrzo postavši njegova muza i bliska prijateljica.

McQueenova karijera rapidno počinje da se razvija. Nižu se kolekcije (Taxi Driver, Nihilism, Banshee, The Birds) koje umnogome reflektuju fascinaciju dizajnera bliskom mu rejv kulturom, te su dominante svedene i futurističke siluete sa nagalašenim punk senzibilitetom. Na sličnom tragu je i kontraverzna revija Highland Rape iz 1995 godine, kojom kritički artikuliše submisivni položaj Škotske u odnosu na Englesku, ali i razmatra vlastiti nacionalni identitet i poreklo. Okosnicu revije predstavljaju tzv. bumster panatalone koje istovremeno postaju McQueenov zaštitini znak, izrazito smeli odevni predemet koji jedva da pokriva donju granicu zadnjice. Naredne godine potpisuje ugovor sa renomiranom kućom Givenchy i dobija priliku da uz daleko veća finansijska sredstva realizuje svoje zamisli. Niz okolnosti ga ometaju u tome – neugodna komunikacija sa konzervativnim pariškim timom, razlaz sa Isabelle i, za modni establišment, skandalozne opaske o tome da je osnivač modne kuće u kojoj radi nebitan. Iako je prva kolekcija bila debakl, svaka sledeća je navodila publiku i stručnu javnost na neuobičajenu dozu nestrpljenja i neizvesnosti. Revija za jesen/ zima 1998. sugerisala je dizajenerovu viziju sofisticirane elegancije budućnosti što je naglašeno asimetričnim krojevima i frizurama modela, obilatom upotrebom ekstravagantnih materijala i, konačno, simulacijom kiše koja je neprestano padala po pisti tokom druge polovine revije. Godinu dana kasnije McQueen priređuje antologijski modni događaj. Kontraverznu kolekciju za proleće/leto 1999. otvorila je sportiskinja sa hendikepom Aimee Mullinis, hodajući pistom drvenim protetičkim nogama/ čizmama, dok je finale podrazumevalo poetičnu koreografsku minijaturu u kojoj manekenka Shalom Harlom, pozicionirana na maloj rotacionoj platformi, odevena u dugačku belu haljinu, biva izložena nasrtajima dve roboto-prskalice. Kolekcijom Voss iz 2001. godine dizajner definitivno ostavlja modnu industriju, ali i širu javnost bez daha. Publika je suočena sa mizanscenom revije odnosno velikom staklenom kockom koja ima funkciju ogledala, i odraz jeste u službi refleksije što doprinosi osećaju napetosti i nelagode. Takvim potezom dizajner direktno provocira publiku i kritikuje prozaičnost modne industrije. Nakon sat vremena, svetla se gase dok se u staklenoj kocki smenjuju modeli ekstravagantnih silueta. Gotovo androgene i zazorne prikaze kao da pokušavaju da ostavre kontakt sa spoljnim svetom sve do momenta otkrivanja crnog objekta ispunjenog leptirovima u kome se nalazi statično nago telo žene čije lice je prekriveno gas maskom.

Dakle, konstitutivni elementi njegovog rada, izuzev odevnih predmeta, postaju scenografija, svetlo, video projekcije, što čini njegove modne revije nesvakidašnjim multimedijalnim spektaklima. Bilo da se modeli vrte oko šipke (What a Mery Go Round A/W 2001), oponašaju šahovske figure (It’s Only a Game S/S 2005) ili postaju hologramske slike (Widows of Culloden A/W 2006), oni ne predstavljaju samo otelovljenja dizajnerovog zanatskog umeća već je su u pitanju segmenti kompleksnih narativa odnosno slika koje on proizvodi.

Iako na vrhuncu strahovitog profesionalnog uspeha, na ličnom planu dizajner ne uspeva da održi balans. Razmirice sa bliskim prijateljima, raskid veze/ braka sa filmskim rediteljem George Forsythom, sklonost ka opijatima, čine da se dizajner učestalo okreće sebi i utehu pronalazi isključivo u radu. 2007. godine suočava se sa gubitkom bliske prijateljice Isabelle Blow, koja je nakon više pokušaja izvršila samoubistvo. Obuzetost smrću, interesovanje za viktorijansko nasleđe, okultizam i morbidno odražavaju se na kolekcije. Lobanja postaje jedan od njegovih prepoznatljivih motiva. 2010. godine usledila je još jedna smrt, umire dizajnerova majka. Nakon svega devet dana, dan uoči njene sahrane, usled nemogućnosti da se pomiri sa tom činjenicom, Alexander McQueen oduzima sebi život i odlazi u istoriju. Uz sakralnu interpretaciju standarda Gloomy Sunday u izvođenju Björk, porodica, prijatelji i saradnici oprostili su se od Leeija u katedrali Svetog Pavla u Londonu.

Foto: ANNE DENIAU & CHRIS MOORE

Godinu dana nakon njegove smrti američki Metropoliten Museum of Art organizuje posthumnu odu McQueenu otelovljenu u impresivnoj izložbi Savage Beauty, koja je ponovo otvorena pre svega deset dana u londonskom Victoria and Albert Museum. Postavka je podeljena u nekoliko segmenata: The Romantic mind, Romantic Gothic, Cabinet of Curiosities, Romantic Nationalism, Romantic Exoticism, Romantic Primitivsm, Romantic Naturalism. Bilo da razmatra dizajnerovu opsesiju romantizom i goth kulturom, rad sa tradicionalnim tartan materijalom, fascinaciju drugim kulturama, organskim formama i objektima, svaki od segmenata pruža uvid u suštinsku promišljenost dizajnera, heterogen pristup i sklonost ka eksperimentu.

Njegov celokupan rad konstantno se rotirao oko polariteta – svetlo i mrak, čovek i mašina, život i smrt. Kategorije likovnosti i teatralnosti crpi do krajnjih granica, te se interpretacija njegovog rada nikako ne može vršiti samo iz modne perspektive. Flamansko slikarstvo, fotografije Joel Peter Witkina, opus Edgar Alan Poea, filmovi Kubricka i Hitchcocka samo su neki od izvora čitavog spektra različitih referenci iz istorije umetnosti, pa i popularne kulture iz kojih je McQueen crpeo inspiraciju. Dakle, on se iznova transformisao, menjao perspektivu ostajući dosledan vlasitim svetonazorima. Kontinuirana saradnja sa velikim svetskim brendovima, alternativnim modelima, muzičarima, juvelirima, dizajnerima šešira, fotografima, dodatno je doprinela McQueenovoj reputaciji modnog arhimaga koji večito igra na granici između mode i umetnosti, avangardnog i komercijalnog.

savagebeauty.alexandermcqueen.com
vam.ac.uk