Jugoton – istočno od raja /1947-1991/

Izložba posvećena zagrebačkom Jugotonu, prvoj i najvećoj muzičkoj izdavačkoj kući sa prostora stare Jugoslavije, pod nazivom “Jugoton – istočno od raja /1947-1991/” biće otvorena u Muzeju nauke i tehnike u Beogradu 23. decembra ove godine.

Jugoton je primer socijalističkog diva popularne kulture izraslog na temeljima industrijalizacije i modernizacije.U svojim najboljim danima imao je milionske tiraže, ugovore sa mnogobrojnim domaćim autorima i izvođačima, ali i mnogo licencnih izdanja.

Fabrika iz Dubrave nastala je prema idejnim nacrtima arhitekte Igora Skopina (takođe autora kompleksa susednog Jadran filma). Dve velike fabrike zabave delile su tonski studio Jadran filma, tada najsavremeniji evropski tonski studio, čineći važnu funkcionalnu celinu. Jugoton je bio organizovan da zadovolji sve potrebe proizvodnje, ali i visoke humane standarde radnog okruženja. U harmonično izgrađenim objektima nalazilo se sve, od proizvodnje, kancelarija i slušaonica do restorana, doktora, sportskih terena i parka.

Na izložbi će biti predstavljeno više od 150 omota ploča, iz privatne zbirke umetničke organizacije Kultura umjetnosti iz Zagreba, 23 mašine i prateća uređaja iz nekadašnjeg Jugotona koji su bili deo procesa prozvodnje gramofonskih ploča i audiokaseta, a koji se nalaze u Tehničkom muzeju u Zagrebu, knjige, plakati, plakete, fotografije, kao i video materijal iz privatnih kolekcija i dokumentacije Tehničkog muzeja iz Zagreba, koji prikazuju doprinos Jugotona domaćoj antropologiji likovne i medijske kulture i medija u doba socijalizma.

U odnosu na izložbu održanu u Tehničkom muzeju u Zagrebu prpšle godine, beogradska će biti bogatija za dodatni fotomaterijal koji se premijerno izlaže, video snimke, spotove i reprodukciju muzike sa Jugotonovih izdanja i dokumetarni prilog o izložbi snimljen u Tehničkom muzeju u Zagrebu.

Prva Jugotonova ploča iz 1947. godine, singlica “Ti tvoji zubići/ Jedan mali brodić”, dve dalmatinske tradicionalne pesama u izvvođenju Zagreb Male Quinteta – Zagrebačkog vokalnog kvinteta, nije imala omot, već samo zaštitnu kartonsku vrećicu. U prim godinama postojanja koristila se ista ilustracija ili grafički uzorak tek uz izmenu osnovne boje i nov naziv, a dizajneri su većinom bili anonimni. Jugoton je u prvoj deceniji objavio oko 700 domaćih i 120 licencnih izdanja na “tvrdim pločama”.

foto: Tehnički muzej Zagreb

Prodavnica Jugotona u Bogovićevoj ulici u Zagrebu

Popularnost festivala zabavne muzike početkom šezdesetih uticao je na dizajn ploča i na njima se pojavljuju panorame Opatije ili Zagreba, željenog mondenskog ili urbanog okruženja. Jugoton 1960. objavljuje ploču Elvisa Presleyja, dve godine kasnije EP singl Bijelih strijela, prvu domaću rock ploču. Tokom te decenije licencu krase brojna izdanja singlova i LP ploča Beatlesa i Rolling Stonesa, koja glazbom i dizajnom utiču na društvene i estetske vrednosti.

Jugoton 1967. osniva odeljenje zaduženo za dizajn izdanja i propagandnih materijala. Mario Lozić potpisuje mnoge omote iz tog doba uz fotografa Marka Čolića i kasnije dugogodišnjeg spoljnog saradnika Ivana Ivezića. To je i vreme nastanka Jugotonova zaštitnog znaka, žune Slavka Drobnića, animatora Zagreb filma. U to vreme se za reklamu i marketing odvajalo oko 8 odsto godišnjeg prihoda.

Ovo izdavačko razdoblje završava se prvim solo albumom Arsena Dedića “Čovjek kao ja”, za koji je omot dizajnirao Mihajlo Arsovski, tada grafički urednik Pop Expressa, prvog hrvatskog muzičkog časopisa nastaloga po uzoru na inostrane rok magazine.

Ekonomski procvat i rast kupovne moći sedamdesetih odrazio se i na poslovanje Jugotona koji početkom ove decenije proizvodi devet milona ploča i otvara radnje i predstavništva u svim većim gradovima bivše Jugoslavije. Od 1971. godine počinje proizvodnja muzičkih kaseta.

Ipak sedamdesete su era dominacije LP-ja, a dizajn postaje usklađen sa muzičkim materijalom i omoti su sve raskošnije. Bijelo dugme i Dragan S. Stefanović okreću nov list diskografske i dizajnerske istorije Jugotona. Drugu polovinu sedamdesetih i osamdesete obeležili su diskografski uspesi Miše Kovača, Novih fosila, Zdravka Čolića, Krunoslava Slabinca, Kemala Montena, Magazina, Olivera Dragojevića, Nede Ukraden, grupe Hari Mata Hari, Doris Dragović, Jasne Zlokić, Meri Cetinić, Josipe Lisac i novih hitmejkera Rajka Dujmića, Zrinka Tutića i Tončija Huljića. U ovom periodu za Jugoton su objavljivali i najveći domaći pop-rok izvođači, od novotalasnih grupa Azre, Filma, Haustora, Idola, Šarlo akrobate, Električnog orgazma do pop-rok grupa i izvođača poput Parnog valjka, grupe Denis & Denis, Aerodroma, Leb i sola, Plavog orkestra, Zane, Olivera Mandića, Đorđa Balaševića, Zabranjenog pušenja, Crvene jabuke, Đavola, Psihomodo popa, Dine Dvornika….

Tiraži ploča dostižu 300, 400 pa i više od 500 hiljada primeraka. Rekorder na ovim prostorima je Danijel Popović čiji je album “Bio sam naivan” sa evrovizijskom pesmom “Đuli” iz 1983. godine do kraja osamdesetih prodat u 717.166 primeraka, a singlica “Đuli” u još 80.883.

U to vreme gotovo svaki novotalasni ili pop-rok izvođač bira onoga ko će dizajnirati album – od strip crtača, slikara i dizajnera preko fotografa, članova bendova ili amatera, prijatelja grupe. Najistaknutiji je bio Mirko Ilić, a sveprisutan multitalentovani Ivan Piko Stančić. Tih godina za Jugoton rade i Luka Mjeda, Goran Vejvoda, Željko Koprolčec, Dražen Kalenić, Igor Kordej, Jugoslav Vlahović, Ivica Rađa, Goranka Matić, Bachrach & Krištofić, Igor Kelčec, Damir Hoyka…

Rat i besparica s početka devedesetih odrazili su se na poslovanje i postojanje Jugotona i nekadašnji gigant bivše Jugoslavije pretvara se u deoničarsko društvo Croatia Records, koje postaje najveća hrvatska diskografska kuća.

Izložbu  “Jugoton – Istočno od raja 1947-1991”, koja će biti otvorena od 22. decembra do marta naredne godine, organizuje Muzej nauke i tehnike Beograd u saradnji sa Tehničkim muzejom iz Zagreba i umetničkom organizacijom Kultura Umjetnosti. Autori su Mario Krištofić i Sanja Bachrach-Krištofić iz umetničke organizacija Kultura Umjetnosti i Željko Staklarević, viši kustos Tehničkog muzeja iz Zagreba. Autor postavke je Marko Jovanović, dizajner beogradskog Muzej nauke i tehnike.