SPENS: Gigant modernističke arhitekture

Bez namere da se preuveličava značaj SPENS-a kao objekta, ovu modernističku građevinu uzimamo zdravo za gotovo i nismo svesni njene veličine, figurativne i doslovne. Novosađani koji svakodnevno prolaze kroz SPENS, mahom ga koristeći kao prečicu za stizanje od jednog do drugog dela grada, kroče kroz prostor površine 80 000 m2, koji je 1981. kada je sagrađen predstavljao presedan na više načina.

Na konkursu za izgradnju sportskog i poslovnog prostora prihvaćen je projekat arhitekata Žike Jankovića i Branka Bulića sa Instituta za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Sarajevo. Izgradnja SPENS-a je počela 1979. godine.

Iako je njegov prvobitni zvaničan naziv bio Sportski i duštveni centar “Vojvodina”, posebno je interesantna činjenica da je u narodu od početka prihvaćen naziv SPENS, akronim od Stonotenisko Prvenstvo Evrope Novi Sad, za čije je potrebe ovaj objekat i izgrađen.

Nikao je na temeljima manje industrijske zone, jednog od neuglednijih delova grada, a njegovu izgradnju su većinski finansirali građani Novog Sada putem samodoprinosa, državne banke i SIZ-ovi za obrazovanje, zdravstvo, fizičku kulturu. SPENS je izgrađen od naroda za narod, stoga ne iznenađuje činjenica da su Novosađani od samog početka imali osećaj lične povezanosti sa SPENS-om, do te mere da su svoje kućne biljke poklanjali kako bi se ovaj grandiozni betonsko-stakleni prostor ozeleneo. Te biljke i dan danas krase holove SPENS-a.

Iz arhive autorskog tima projekta Fokus na modernizam

SPENS je bio deo plana rekonstrukcije i modernizacije čitavog grada. Izmeštanje železničke stanice i industrije, probijanje bulevara i rekonstrukcija ulica bili su radovi koji su postepeno menjali sliku Novog Sada, pretvarajući ga u ono što danas poznajemo. Iste godine kada i SPENS otvoreni su sadašnje Srpsko narodno pozorište i Most slobode.

SPENS je dizajniran da bude širok i nizak – kao Vojvodina.

Kod njegovog pozicioniranja arhitekte su imale u vidu stazu koja je vodila kroz blatnjavu industrijsku zonu, između tornjeva i baraka, koju su građani napravili prešačeći iz centra grada ka fakultetima. Vodilo se računa da se novi objekat prilagodi navikama Novosađana.

SPENS je predstavljao presedan, kako u arhitektonskom, tako i u funkcionalnom smislu – njegovom izgradnjom Novi Sad je dobio ne samo sportski, nego i ugostiteljski i trgovački centar.

On je veliki javni prostor u kojem se nalaze svi elementi malog grada – ulice, vodene površine, zelenilo, amfiteatri, pogled na grad… Upravo to razlikuje SPENS u odnosu na sintetičku strukturu modernih šoping centara.

Najveći problem leži u tome što je SPENS ‘80-ih godina za naše društvo bio manja avangarda nego što je to danas.

Ne mora posebno da se naglsimo da je u svoje vreme SPENS predstavljao progresivnu građevinu, a ne grešimo kada kažemo da on to jeste i danas. Na SPENS se ’80-ih godina gledalo kao na tačku razvoja koju je tadašnje društvo želelo da dostigne, on je bio integralni deo menjanja grada.

Ogromne čelične rešetke oslobađaju prostor objekta od konstrukcije, a upotreba tada najnovijih materijala, kao što su polimerski paneli na krovu, govori o uticaju estetike High-Techa koji je u tom periodu bio već rasprostranjen u svetskoj arhitektonskoj praksi.

I pored svih falinki koje su posledica zuba vremena, činjenica je da objekat poput SPENS-a za jedan grad može da uradi više nego jedna stambena zgrada ili tržni centar. Ako se ta činjenica osvesti, prioriteti grada će biti javni objekti, ulice, trgovi i parkovi. U tome leži ogromna vrednost SPENS-a i zbog toga je njegovo postojanje neupitno.

Sagovornici: Slobodanka Brankov, portparolka SPENS-a
Slobodan Jović, arhitekta, predsednik Društva arhitekata Novog Sada      

Izvori: Katalog izložbe Fokus na modernizam: Arhitektura Novog Sada 1970-1985